Niewątpliwie Polska w miarę dobrze sobie radzi z deficytem budżetowym jaki wywołał COVID-19. Deficyt budżetowy powoduje jednak to, że trzeba szukać nowych źródeł dochodów budżetowych i równocześnie ograniczać wydatki budżetowe. Problem jednak w tym, że nie da się zwiększyć dochodów budżetowych poprzez wprowadzenie nowych podatków, tak jak nie da się ograniczyć wydatków budżetowych, aby nie zniszczyć gospodarki i sytemu finansów publicznych. Najprawdopodobniej jedyną metodą zwiększenia dochodów budżetu państwa jest uszczelnienie systemu podatkowego.
Sęk w tym, że w uszczelnianiu systemu podatkowego, rząd najprawdopodobniej stanął już pod ścianą i niewiele już może zrobić. Albo ktoś, kto pisze projekty ustaw podatkowych nie chce tego zrobić, traktując nas jako pożytecznych idiotów i dba o luki w systemie podatkowym Polski.
Chodzi o to, że zarówno system teleinformatyczny izby rozliczeniowej STIR, jak i mechanizm podzielonej płatności MPP, a także elektroniczny wykaz podmiotów tzw. BIAŁA LISTA mają jedno wspólne rozwiązanie, które uniemożliwia pełne uszczelnienie systemu podatkowego w Polsce.
Jest jeszcze nowy JPK ale o nowym JPK niżej, bo to inny moim zdaniem problem, jeśli się zauważy co jest w ustawie (w delegacji ustawowej), a co w rozporządzeniu wprowadzającym elektroniczne deklaracje i ewidencje, i w efekcie jakie dane prezentuje się w nowym jednolitym pliku kontrolnym JPK.
Na początek prosty przykład: wyobraźmy sobie słupa podatkowego, taki typowy przypadek, który pomijając sytuacje obrotu gotówkowego, a w zasadzie walizkowego, do poważnych transakcji musi dysponować rachunkiem bankowym. I go na ogół ma.
Jednakże są to na ogół rachunki, o którym mowa w art. 49 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. ? Prawo bankowe, czyli są to rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, w tym rachunki rodzinne, oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych.
Problem w tym, że ktoś zadbał o to aby w ustawie z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych (Dz.U.2017.2491) w art. 4 wprowadzającym do Ordynacji Podatkowej dział III B znalazła się definicja rachunku podmiotu kwalifikowanego, przez który rozumie się rachunek rozliczeniowy, o którym mowa w art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. ? Prawo bankowe (?).
Czyżby zatem słupy podatkowe wykorzystujące rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe nie były objęte systemem analiz STIR?
Tak, to chyba oczywiste.
Jeśli zerknie się do przepisów wprowadzających MPP, a szczególnie do ustawy z dnia 15 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2018.62 z p.zm) to tam w art. 3 jest zmiana ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. ? Prawo bankowe, gdzie są opisane zasady tworzenia rachunków VAT z odwołaniem do art. 49 w ust. 1 pkt 1, który otrzymuje brzmienie: ?rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze, oraz prowadzone dla nich na zasadach określonych w rozdziale 3a rachunki VAT?, to zauważy się, że bank nie mógł otworzyć rachunku VAT do m.in. rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych.
A zatem co chyba logiczne nie są one objęte mechanizmem podzielonej płatności MPP, tak jak nie są również objęte systemem analiz STIR.
Idąc dalej również w ustawie z dnia 12 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2019.1018 z p.zm), w art. 1 tej ustawy jest zmiana ustawy dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, a w punkcie 2 litera ?e? dodano punkt odnoszący się do numerów rachunków rozliczeniowych, o których mowa w art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. ? Prawo bankowe (?).
Czy mylę się twierdząc, że ktoś dba o to, aby ani STIR, ani MPP, ani BIAŁA LISTA nie objęły swym zakresem (monitoringiem) tzw. słupów podatkowych ? szarej sfery, które nie wykorzystują przecież do swej działalności rachunków bankowych, o których mowa w art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. ? Prawo bankowe, lecz korzysta z rachunków, o którym mowa w art. 49 ust. 1 pkt 3? Oczywiście możliwe jest, że praktykowane jest i inne rozwiązanie ? obrót gotówkowy ? nosząc pieniądze w walizkach (i tak chyba jest, gdyż jakiś czas temu jak podawały media jednemu z urzędników ktoś przez okno samochodu wrzucił walizkę z pieniędzmi).
I moim zdaniem nic tu nie pomoże od niedawna obowiązujący art. 108e ustawy VAT, gdyż tzw. słupy podatkowe nie będą zakładać kont firmowych, o których mowa w art. 108e ustawy VAT.
Mamy zatem lukę w systemie podatkowym, a Polska doszła to ściany w uszczelnianiu systemu podatkowego.
Wiele na to wskazuje, że zbudowano system dający możliwości unikania opodatkowania ? taka „czarna dziura”, w której znikają potencjalne dochody budżetu państwa.
Jednakże moim zdaniem można to zmienić. Wystarczy mała zmiana w ustawie STIR, w MPP i w wykazie BIAŁA LISTA polegająca na dodaniu do wyżej wymienionych przepisów sformułowania ? i 3? , tak by i STIR, i MPP, i BIAŁA LISTA obejmowała rachunki bankowe, o których mowa nie tylko w art. 49 u 1 pkt 1, ale i rachunki z punktu 3 ustawy Prawo bankowe. A zatem wszystkie możliwe rachunki bankowe powinny zostać objęte monitoringiem STIR i BIAŁEJ LISTY oraz konsekwencjami wynikającymi z MPP. Mielibyśmy uszczelniony system podatkowy (do czasu oczywiście wynalezienia nowych luk), który obejmowałby wszystkie rachunki bankowe wykorzystywane przy prowadzeniu działalności gospodarczej.
Jednakże jest jeszcze problem elektronicznej deklaracji i ewidencji VAT, którą począwszy od 1 października 2020 przesyłają podatnicy VAT w formie nowego JPK. Przecież gdyby w niej były wszystkie dowody sprzedaży i zakupów (jak jest moim zdaniem w delegacji ustawowej patrz art. 109 ustęp 3 pkt 4 ustawy z 11 marca 2004 o podatku od towarów i usług), a nie tylko te dotyczące VAT należny i VAT naliczony do odliczenia, i gdyby w nowym JPK w ramach części ewidencyjnej wszystkie one trafiały na serwer do KAS, to algorytm dokonujący kontroli podatkowych miałby możliwość wykazać nie tylko transakcje w zakresie podatku VAT, ale i w zakresie PIT, CIT, akcyzy czyli głównych źródeł dochodów budżetu państwa.
Realizowany przez Rząd projekt „Witraż” usprawniający pracę komórek rachunkowości w urzędach skarbowych miałby wtedy sens, nawet jeśli jego zamierzeniu jest redukcja zasobów ludzkich pracujących w KAS. Algorytm sprawdziłby wtedy cały obrót w gospodarce weryfikując dane wykazywane przez podatników w elektronicznych deklaracjach podatkowych. Jest to do zrobienia, gdyż są już takie technologie, a bez systemu księgowości „organu podatkowego” nie ma mowy o uszczelnianiu systemu podatkowego, czy istnieniu sprawnego systemu ustalania zobowiązań podatkowych i poboru podatków. Kluczem do uszczelnienia systemu podatkowego jest bowiem system księgowości „organu podatkowego KAS” w powiązaniu z mikrorachunkami podatkowymi (IRP ? Indywidualny Rachunek Podatkowy, o którym mowa w art. 61b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. ? Ordynacja podatkowa).
To mogłoby zadziałać.
Wszystko jednak na to wskazuje, że tak się jednak nie stanie, gdyż ktoś tak poukładał nowy JPK aby omijać PIT, CIT i inne podatki i opłaty, tak aby tych danych, które trafią na serwer do MF nie można było wykorzystać w uszczelnieniu systemu podatkowego w innych podatkach. No bo skoro nie każdy musi prowadzić i wysyłać elektroniczne ewidencje, a one obejmują wyłącznie to co w deklaracji VAT, to spora liczba transakcji będzie poza systemem kontroli KAS, szczególnie w zakresie PIT i CIT i innych należności budżetowych. Słupy podatkowe będą zatem miały się dobrze, bo jak nie w VAT to znajdą lukę PIT lub CIT.
Co stoi na przeszkodzie aby jedna deklaracja i ewidencja obejmowała rozliczenie wszystkich podatków na mikrorachunku podatnika? Oprócz tzw. „autonomii prawa podatkowego” i taką a nie inną wolą i sposobem myślenia twórców obecnego systemu podatkowego ? nic.
VAT, PIT, CIT, akcyza, itp. na jednej deklaracji i jednej ewidencji. Pomarzyć warto. Byłaby to rewolucja na miarę światową i wielkie usprawnienie poboru tych danin. Korzyści i ułatwienia zarówno dla podatnika i dla organu podatkowego oczywiste. No ale kto a w tym interes aby tak się stało? Nikt?
I na koniec warto też przyjrzeć się temu, co zrobiono ze składaniem zawiadomienia ZAW-NR po wprowadzeniu tzw. „Tarczy 1”. Niby chodziło o to, aby podmiot dokonujący przelewu na rachunek spoza wykazu nie miał sankcji podatkowych i odpowiedzialności solidarnej. Pojawiły się komunikaty Ministerstwa Finansów, że zawiadomienie ZAW-NR wystarczy złożyć jeden raz, nawet jeśli dokonano więcej niż jednej wpłaty na rachunek spoza wykazu. Wydłużono termin do 14 dni na złożenie zawiadomienia. A zatem stworzono system pozwalający na legalne wpłaty na rachunek spoza BIAŁEJ LISTY, którego STIR nadal nie obejmie swoim algorytmem. Jeśli ktoś składa ZAW-NR to dlatego, że zrobił przelew na rachunek np. z punktu 3 art. 49 ustęp 1 Prawa bankowego. A rachunek ten nie jest nadal objęty ani STIR, ani BIAŁĄ LISTĄ, ani dobrowolnym czy obowiązkowym mechanizmem podzielonej płatności MPP, gdyż bank nie miał prawa otworzyć do niego rachunku VAT.
A zatem wpłacający ma zagwarantowane, że nie będzie miał problemów podatkowych a właściciel konta o którym mowa w art. 49 ustęp 1 punkt 3 Prawa bankowego ma zagwarantowane legalne wpływy z niekoniecznie legalnych, ale zgodnie z prawem omijających system podatkowy transakcji, jeśli zawiadomienie ZAW-NR złożone zostało raptem jeden raz w terminie do 14 dni (do 7 dni po ustaniu stanu zagrożenia epidemicznego) po dokonaniu pierwszej wpłaty.
Pytanie zatem brzmi: czy wpłacone tam środki nadal będą na rachunku wykazanym w ZAW-NR przez te 14 dni?
Naiwnością jest sądzić, że będą czekać aż KAS „położy na nich rękę”.
A zatem szara strefa wygrała a nowy elektroniczny JPK obejmujący część deklaracyjną i część ewidencyjną o ile nie nic, to niewiele wnosi do uszczelnienia systemu podatkowego w Polsce.
Tomasz Wojtania
Stały współpracownik Instytutu Studiów Podatkowych
