Programy motywacyjne oparte na akcjach są popularną formą premiowania pracowników, szczególnie w firmach międzynarodowych. Występują pod różnymi postaciami, jednak ich cechą wspólną jest umożliwienie pracownikowi partycypacji w zyskach przedsiębiorstwa, co w efekcie ma podnieść jego motywację oraz zaangażowanie w działalność pracodawcy, a także stworzyć możliwość czerpania wymiernych korzyści z rozwoju firmy.
Sposób opodatkowania przychodów z tego tytułu został określony w art. 24 ust. 11 ? 11b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Zgodnie z tymi przepisami, jeżeli w wyniku realizacji programu motywacyjnego utworzonego przez:
1) spółkę akcyjną, od której podatnik uzyskuje świadczenia lub inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13,
2) spółkę akcyjną będącą jednostką dominującą w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy o rachunkowości w stosunku do spółki, od której podatnik uzyskuje świadczenia oraz inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13
– podatnik faktycznie obejmuje lub nabywa akcje tej spółki lub akcje spółki w stosunku do niej dominującej, przychód z tego tytułu powstaje w momencie odpłatnego zbycia tych akcji.
Przepis ten ustanawia więc zasadę, zgodnie z którą w przypadku objęcia bądź nabycia przez podatnika (pracownika, zleceniobiorcę) akcji w ramach programu motywacyjnego, przychód z tego tytułu powstaje dopiero w momencie zbycia tych akcji. Nie ustala się dochodu na moment otrzymania akcji. Jak słusznie zauważył Naczelny Sąd Administracyjny w jednym z wyroków (II FSK 3309/16 z dn. 13.12.2018 r.): ?(?)Moment uzyskania dochodu z akcji nie jest tożsamy z momentem ich nabycia bez względu na formę tego nabycia (w niniejszej sprawie ? w wyniku nieodpłatnego otrzymania akcji w ramach programu motywacyjnego). Cechą papierów wartościowych, jakimi są akcje, jest to, iż generują dochód w przyszłości: w postaci dywidendy, czy też ? w przypadku ich odpłatnego zbycia ? w postaci różnicy pomiędzy przychodem ze sprzedaży a kosztami poniesionymi na nabycie akcji. W momencie zaś otrzymania akcji na preferencyjnych warunkach przysporzenie, jakie z tego tytułu uzyskuje dana osoba, niezależnie od źródła i przyczyny uzyskania tego przysporzenia, jest jedynie potencjalne.
Dopiero zbycie akcji pozwala ustalić, jaki dochód podatnik osiągnął przez to, że nabył akcje w drodze programu motywacyjnego, a następnie zbył te akcje. Nabycie akcji samo przez się nie daje żadnego przychodu. W praktyce wygląda to tak, że w chwili nabycia akcji podatnik nie wie, jaki uzyska przychód, bowiem okaże się to dopiero w przyszłości.?
Przepis art. 24 ust. 11a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. wskazuje co jest dochodem w takim przypadku. I tak, dochodem z odpłatnego zbycia akcji, o których mowa w ust. 11, jest różnica między przychodem uzyskanym z odpłatnego zbycia akcji a kosztami uzyskania przychodu określonymi na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 38.
Zgodnie zaś z art. 23 ust. 1 pkt 38 ustawy nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków na objęcie lub nabycie udziałów albo wkładów w spółdzielni, udziałów (akcji) oraz papierów wartościowych, a także wydatków na nabycie tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych; wydatki takie są jednak kosztem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia tych udziałów w spółdzielni, udziałów (akcji) oraz papierów wartościowych, w tym z tytułu wykupu przez emitenta papierów wartościowych, a także z odkupienia albo umorzenia tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych, z zastrzeżeniem ust. 3e.
