Odpowiedzialność pracowników za wystawione faktury

Czy w sytuacji gdy pracownik podatnika podatku od wartości dodanej (VAT) wystawił fałszywą fakturę wykazującą VAT, posługując się tożsamością pracodawcy jako podatnika bez jego wiedzy i zgody, pracownika tego należy uznać za osobę wykazującą VAT w rozumieniu art. 203 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej?

 

Zgodnie z wczorajszym orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawie P sp. z o.o. przeciwko Dyrektorowi Izby Administracji Skarbowej w Lublinie (sygn. C-442/22) jest to możliwe. Jednak w sytuacji, gdy podatnik nie dochował należytej staranności, rozsądnie wymaganej w celu kontrolowania działań takiego pracownika, to odpowiedzialność za wystawienie takiej faktury spoczywać może na podatniku.

W stanie faktycznym pracownica spółki wystawiała fałszywe faktury z podaniem danych pracodawcy bez jego wiedzy i zgody na rzecz podmiotów, które odliczały VAT wskazany na tych fakturach.  Faktury nie były zarejestrowane w księgach rachunkowych spółki, a związany z nimi VAT nie został wpłacony do budżetu państwa ani ujęty w deklaracjach podatkowych. Fakt istnienia fikcyjnych faktur został stwierdzony dopiero w wyniku kontroli podatkowej. Organy administracji skarbowej, powołując się na art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług[1], zgodnie z którym w przypadku, gdy osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna wystawi fakturę, w której wykaże kwotę podatku, jest obowiązana do jego zapłaty, dążyły do przypisania odpowiedzialności z tytułu wystawionych faktur pracodawcy, powołując się na okoliczność, że pomimo, iż faktury były wystawiane przez pracownicę spółki, to pracodawca powinien wpłacić VAT należny, w związku z brakiem dochowania należytej staranności, gdyż mógł i powinien był przewidzieć, że zasady funkcjonowania przyjętego systemu fakturowania (możliwość wystawiania faktur poza informatycznym systemem księgowym spółki, bez potrzeby uzyskania zgody jej kierownictwa), ułatwią dokonywanie oszustw z wykorzystaniem fałszywych faktur. Art. 108 ustawy o VAT stanowi implementację art. 203 Dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej[2].

Spółka zaskarżyła decyzję organu podatkowego, wskazując na brak przesłanki niedochowania należytej staranności i po oddaleniu jej skargi przez Wojewódzki Sąd Administracyjny, złożyła skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA). W przedstawionych okolicznościach, w związku z dwiema liniami orzecznictwa dotyczącymi wykładni art. 108 ust. 1 ustawy o VAT, transponującego art. 203 Dyrektywy VAT, NSA zwrócił się do TSUE z pytaniem prejudycjalnym: czy art. 203 Dyrektywy VAT należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy pracownik podatnika VAT wystawił fałszywą fakturę wykazującą VAT, posługując się tożsamością pracodawcy jako podatnika bez jego wiedzy i zgody, pracownika tego należy uznać za osobę wykazującą VAT w rozumieniu tego artykułu. Ponadto zapytano również, czy dla oceny kogo należy uznać za podatnika istotne będzie ustalenie wystąpienia braku należytej staranności w nadzorze nad pracownikiem.

W wyroku TSUE powołał się na swoje poprzednie orzeczenia, wskazując, że jeżeli istnieją przesłanki, by podejrzewać nieprawidłowości lub oszustwo, przezorny przedsiębiorca powinien w zależności od okoliczności konkretnego przypadku zasięgnąć informacji na temat podmiotu, u którego zamierza nabyć towary lub usługi, w celu upewnienia się co do jego wiarygodności (wyrok z dnia 21 czerwca 2012 r., Mahagében i Dávid, C‑80/11 i C‑142/11, EU:C:2012:373, pkt 60). Ponadto stwierdził, że „podobny obowiązek należytej staranności powinien, w ramach art. 203 Dyrektywy VAT, ciążyć na pracodawcy w odniesieniu do jego pracownika, w szczególności gdy pracownik ten jest zobowiązany do wystawiania faktur VAT w imieniu i na rzecz swojego pracodawcy. W związku z tym nie można uznać takiego pracodawcy będącego podatnikiem VAT za działającego w dobrej wierze, jeżeli nie dochował on należytej staranności wymaganej w celu kontrolowania działań swojego pracownika i uniknięcia w ten sposób możliwości wykorzystania przez tego pracownika jego danych identyfikacyjnych do celów VAT do wystawiania fałszywych faktur w celu popełnienia oszustwa. W takiej sytuacji pracodawcy można przypisać noszące znamiona oszustwa działania jego pracownika, w związku z czym należy uznać, że jest on osobą, która wykazała VAT na spornych fakturach w rozumieniu tego art. 203”.

Zatem w przedstawionej sprawie TSUE uznał, że w związku z brakiem dochowania należytej staranności w nadzorze, pracodawca będzie obowiązany do zapłaty podatku. Stwierdził również, że odmiennie kształtowałaby się sytuacja podatnika, gdyby spółka wykazała się należytą starannością wymaganą w celu kontrolowania działań pracownika. Wówczas to bowiem przedsiębiorca, którego dane identyfikacyjne do celów VAT zostały przywłaszczone przez jego pracownika do wystawiania fałszywych faktur nie będzie ponosił odpowiedzialności, która spoczywać będzie na osobie pracownika.

TSUE nie wskazał dokładnych przesłanek, kiedy dojdzie do omawianej sytuacji, wskazując jedynie, że w takich okolicznościach do organu podatkowego lub do sądu rozpatrującego sprawę należy dokonanie całościowej oceny wszystkich istotnych okoliczności w celu ustalenia, czy po stronie pracodawcy wystąpiła należyta staranność. Ze stanu faktycznego w omawianej sprawie wywnioskować można, że kluczowym elementem dla wykazania należytej staranności jest wprowadzenie odpowiednich wewnętrznych zabezpieczeń dotyczących zasad fakturowania (regulamin, instrukcja wewnętrzna), w szczególności określenia kręgu osób upoważnionych do fakturowania w imieniu pracodawcy, jak i sposobu fakturowania, zwłaszcza wprowadzenia odpowiedniego narzędzia informatycznego umożliwiającego kontrolowanie działań dokonywanych przez pracownika. W sytuacji konieczności wystawienia faktury poza systemem informatycznym można wprowadzić obowiązek uzyskania zgody innej osoby na wystawienie takiej faktury. Pracodawca powinien również okresowo monitorować proces wystawiania faktur w systemie przez pracownika.

 

Więcej informacji udzielą doradcy i konsultanci podatkowi Instytutu Studiów Podatkowych: