Artystyczne wykonanie utworu jako przedmiot umowy o dzieło

W niniejszym artykule autor przedstawia wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) z dnia 17 stycznia 2023 r. (II GSK 727/22).

NSA w wyroku z dnia 17 stycznia 2023 r. stwierdził, że brak precyzyjnego określenia odpowiedzialności kontraktowej za niewykonanie zobowiązania umownego w umowie o dzieło, mimo że jest to jeden z elementów charakteryzujących ten rodzaj umowy, w przypadku umów, których przedmiotem jest występ artystyczny, nie może być traktowany w sposób ścisły czy wręcz rygorystyczny, eliminujący zawartą umowę z kategorii umów o dzieło. W swojej istocie bowiem wykonanie utworu muzycznego nie jest adresowane do zamawiającego dzieło, lecz do odbiorców koncertu czy spektaklu. To opinie tychże odbiorców i krytyków stanowią więc mierzalny, choć subiektywny wyznacznik oceny dzieła jako przedmiotu finalnego umowy – jej rezultatu.

Zgodnie ze stanem faktycznym sprawy ubezpieczona zawarła z płatnikiem składek umowy, nazwane przez strony „umowami o dzieło”, na udział w spektaklu w charakterze muzyka orkiestry. Decyzją z dnia 12 maja 2021 r. Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia (Prezes NFZ), działając na podstawie art. 102 ust. 5 pkt 24 w związku z art. 109 oraz art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych¹, stwierdził objęcie obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym zainteresowanej z tytułu wykonywania umów o świadczenie usług, do których zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny² stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, na rzecz płatnika w dniu (w okresie) wskazanym we wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Organ ocenił zawarte przez strony umowy i uznał, że nie miały one charakteru umowy o dzieło. Przy podpisaniu umów strony określiły m.in. rodzaj czynności, czas, przez jaki miały te czynności trwać, oraz wysokość wynagrodzenia przysługującego za ich wykonanie. Umowy nie zawierały opisu zamawianego dzieła, tzn. nie sprecyzowano w nich jego cech szczególnych, indywidualnie oznaczonych, nadających charakteru oryginalności przedmiotu. W umowach nie wymieniono także, jakie utwory, przez kogo skomponowane miała wykonać zainteresowana i w jaki sposób w kontekście całego spektaklu miała to uczynić, żeby wykonaniu przez nią utworu można było przypisać charakter dzieła.

W konkluzji organ stwierdził, że przedmiotem umów było świadczenie usług muzycznych determinowanych starannością działania, czyli wykonanie czynności starannego działania (art. 750 k.c.), do których stosuje się przepisy o umowie zlecenia. Jeśli wymóg należytej staranności jest spełniony, to czynność uważa się za wykonaną, a przyjmujący zlecenie otrzymuje wynagrodzenie. W przypadku wykonawcy dzieła nie wystarczy jedynie zachowanie należytej staranności. Ponadto usługi świadczone przez uczestniczkę postępowania stanowiły czynności realizowane w ramach działalności kulturalnej płatnika składek, który w istocie ponosił odpowiedzialność za organizowane wydarzenie kulturalno-artystyczne. W konsekwencji stosownie do art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. uczestniczka postępowania podlegała obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu wykonywania umów o świadczenie usług, do których zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, w dniu (w okresie) wskazanym w sentencji decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Warszawie w wyroku z dnia 28 grudnia 2021 r.³ uwzględnił skargę strony. Sąd przypomniał, że przedmiotem spornych umów był udział zainteresowanej w spektaklu w charakterze muzyka orkiestry. Sąd pierwszej instancji nie zgodził się z Prezesem NFZ, że tak określony przedmiot umowy nie może stanowić przedmiotu umowy o dzieło. Umowa, w której strona zobowiązuje się do wykonania określonej produkcji artystycznej za wynagrodzeniem, ma cechy umowy o dzieło, a nie umowy zlecenia. Treścią zobowiązania wykonawcy nie jest samo podjęcie i wykonywanie określonych czynności, lecz oznaczony w umowie ich wynik w postaci widowiska odpowiadającego pewnym z góry ustalonym warunkom. Wynik ten obejmuje zarówno formę artystyczną widowiska, jak i poziom jego wykonania w takim zakresie, jaki określają postanowienia umowy bądź też – w razie braku takich postanowień – jaki odpowiada zwyczajom przyjętym w danej dziedzinie produkcji artystycznej, z uwzględnieniem okoliczności i celu umowy, a w szczególności również rodzaju odbiorców.

WSA w Warszawie podkreślił, że artyści chórów operowych muszą mieć – każdy z osobna – zdolności aktorskie, z reguły bowiem są oni indywidualnie wykorzystywani w koncepcji spektaklu. Oczywiste jest zatem, że także udział zainteresowanej w spektaklach – wbrew stanowisku organu – miał wpływ na całość tegoż spektaklu, a uczestniczka postępowania w równym stopniu, jak pozostali artyści, przyczyniła się do jego indywidualnego i wyjątkowego charakteru.

W świetle powyższego w ocenie sądu pierwszej instancji strony spornych umów określiły jednoznacznie ich przedmiot, którym miał być udział zainteresowanej w spektaklu, a tego typu przedmiot umowy spełnia wymogi umowy o dzieło o charakterze niematerialnym.

Jak zauważył NSA, spór w rozpoznawanej sprawie koncentrował się wokół klasyfikacji prawnej umów zawartych między J.O. a O. w B., dotyczących jej udziału w spektaklach wskazanych w umowach w charakterze muzyka orkiestry. Organ dokonał oceny rzeczonych umów i uznał, że należało zaklasyfikować je jako umowy o świadczenie usług, do których stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu (art. 750 w związku z art. 734 § 1 k.c.). Sąd pierwszej instancji stwierdził natomiast, że umowy te z uwagi na charakter ich rezultatu były umowami o dzieło (art. 627 k.c.).

W ocenie NSA sąd pierwszej instancji trafnie stwierdził, że gdy organ kwalifikował sporne umowy, pominął przewidziane w art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych⁴ artystyczne wykonanie utworu. Termin „prawo autorskie” w szerszym znaczeniu odnoszony jest bowiem nie tylko do utworów, lecz także obejmuje dobra niematerialne stanowiące przedmiot praw pokrewnych, którym jest m.in. artystyczne wykonanie utworu. Artystycznymi wykonaniami są w szczególności działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania (art. 85 ust. 2 ww. ustawy). Do artystycznych wykonań na gruncie rozpoznawanej sprawy należy również zaliczyć wykonanie określonych utworów w ramach opery U. przez zainteresowaną jako muzyka orkiestry.

NSA podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji, że zawarte sporne umowy należało zakwalifikować jako umowy o dzieło, na mocy których przyjmująca zamówienie zobowiązała się – zgodnie z art. 627 k.c. – do artystycznego wykonania, jako muzyk orkiestry, oznaczonego utworu artystycznego (opery U.), a zamawiający zobowiązał się do zapłaty wynagrodzenia. Przedmiotem spornych umów było zatem pozostające pod ochroną artystyczne wykonanie utworów.

Takie stanowisko znajduje również potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (SN), który stwierdził m.in. w wyroku z dnia 13 marca 1967 r.⁵, że umowa, w której strona zobowiązuje się do wykonania określonej produkcji artystycznej za wynagrodzeniem, ma cechy umowy o dzieło, a nie umowy zlecenia. Treścią bowiem zobowiązania wykonawcy nie jest samo podjęcie i wykonywanie określonych czynności, lecz oznaczony w umowie ich wynik w postaci wystawienia widowiska odpowiadającego pewnym z góry ustalonym warunkom. Powyższego charakteru prawnego umowa nie traci wskutek tego, że przedmiotem zobowiązania jest wystawienie nie jednego, lecz większej liczby widowisk. Mimo bowiem zmiany ilościowej treść zobowiązania nie ulega zmianie. Ponadto każdy spektakl – z uwagi na specyfikę wynikającą z niepowtarzalnego i każdorazowo zmiennego aktu tworzenia, interpretacji i wykonania odtwarzanego utworu – należy traktować w ramach całego cyklu przedstawień jako odrębne samoistne dzieło.

Podkreślenia także wymaga, że istotna dla odróżnienia umowy o dzieło od umowy zlecenia jest kwestia podmiotowa. Niebagatelne bowiem znaczenie dla wykonania zamówionego dzieła mają predyspozycje przyjmującego zamówienie – jego zawód, specyficzne umiejętności czy też biegłość, a wręcz kunszt, jakim cechują się wytwory owego wykonawcy. Niewątpliwie w przypadku umów o dzieło przywołane kryteria mają kluczowe znaczenie w odróżnieniu od strony podmiotowej umów zlecenia, gdzie osobiste wykonanie zamówienia nie ma takiego znaczenia⁶.

NSA przeniósł powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy i stwierdził, że oczywiste jest, że uczestniczce postępowania skarżąca zaproponowała udział w spektaklach z uwagi na jej szczególne uzdolnienia, warsztat i predyspozycje do wykonania partii instrumentalnych w utworach muzycznych. Słusznie zatem uznał sąd pierwszej instancji, że udział zainteresowanej w spektaklach – wbrew stanowisku organu – miał wpływ na całość tegoż spektaklu, a uczestniczka w równym stopniu jak pozostali artyści przyczyniła się do jego indywidualnego i wyjątkowego charakteru. Tym samym do zawartych między wymienionymi podmiotami umów w pełni ma zastosowanie przywołane kryterium podmiotowe, charakterystyczne dla umowy o dzieło.

Przywołana specyfika tworzenia lub odtwarzania, rozumianego jako osobiste i niepowtarzalne z uwagi na cechy wykonawcy podejście do wykonania istniejącego już utworu, wpływa również na możliwość precyzyjnego określenia przedmiotu umowy o dzieło w treści zawieranej umowy. Trudno bowiem zakładać, że w umowie da się skrupulatnie opisać mające powstać dzieło, aby później poddać krytycznej ocenie sposób wykonania umowy, szczególnie gdy wykonanie dzieła ma charakter scenicznego „wykonania na żywo”⁷.

Również brak precyzyjnego określenia odpowiedzialności kontraktowej za niewykonanie zobowiązania umownego w umowie o dzieło, mimo że jest to jeden z elementów charakteryzujących ten rodzaj umowy, w przypadku umów, których przedmiotem jest występ artystyczny, nie może być traktowany w sposób ścisły czy wręcz rygorystyczny, eliminujący zawartą umowę z kategorii umów o dzieło. W swojej istocie bowiem wykonanie utworu muzycznego nie jest adresowane do zamawiającego dzieło, lecz do odbiorców koncertu czy spektaklu. To opinie tychże odbiorców i krytyków stanowią więc mierzalny, choć subiektywny wyznacznik oceny dzieła jako przedmiotu finalnego umowy – jej rezultatu⁸.

 

Przypisy

¹     Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 2561 ze zm., dalej: ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r.

²     Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 1360 ze zm., dalej: „Kodeks cywilny” lub „k.c.”.

³     VI SA/Wa 1994/21.

⁴     Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 2509.

⁵     I CR 500/66.

⁶     Por. wyroki Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu: z dnia 13 września 2016 r., III AUa 361/16; z dnia 22 maja 2018 r., III AUa 1890/17.

⁷     Por. wyrok SN z dnia 10 stycznia 2017 r., III UK 53/16.

⁸     Por. wyrok NSA z dnia 26 września 2019 r., II GSK 546/19, LEX nr 2740309.

 

 

Wróć do spisu treści serwisu