Zniesienie współwłasności może mieć charakter nieodpłatny. W praktyce polega to na nieodpłatnym przekazaniu przez współwłaścicieli przysługujących im udziałów w nieruchomości na konkretny podmiot. W tym celu zawiera się umowę o zniesienie współwłasności nieruchomości, w ramach której zostaje ona przekazana jednemu ze współwłaścicieli bez obowiązku spłaty pozostałych. W wyroku z dnia 19 marca 2009 r. (sygn. akt III CSK 307/08) Sąd Najwyższy uznał, że umowa taka może być kwalifikowana jako umowa darowizny.
Tego rodzaju czynność podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tytułem nieodpłatnego zniesienia współwłasności.
Nieodpłatne zniesienie współwłasności nie podlega natomiast opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Jak stanowi art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r., przepisów tej ustawy nie stosuje się do przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn.
Obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych (art. 5 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r.). Ustawa przewiduje przy tym szereg zwolnień podatkowych, więc samo podleganie jej przepisom i powstanie obowiązku podatkowego nie musi oznaczać konieczności zapłaty podatku.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. zwolnione od podatku jest nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności. Należy wskazać, że do I grupy podatkowej zaliczamy małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Ponadto nabycie to może również korzystać ze zwolnienia z art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. Zgodnie z tym przepisem zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4. Należy wskazać, że zgodnie z art.4a ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.
W rezultacie w przypadku bliskiego stopnia pokrewieństwa nieodpłatne zniesienie współwłasności nie będzie wywoływało ani skutków w podatku dochodowym od osób fizycznych, ani też skutków w podatku od spadków i darowizn. Taka transakcja nie podlega również podatkowi od czynności cywilnoprawnych.
