Prosta spółka akcyjna wprowadzona została do Kodeksu spółek handlowych ustawą z dnia 19 lipca 2019 r.[1] która wchodzi w życie od dnia 1 lipca 2021 r. Choć założeniem twórców nowego modelu spółki było stworzenie formy optymalnej dla start up-ów i przedsięwzięć wdrażających innowacje, każdy zainteresowany nowymi rozwiązaniami może wykorzystać tę konstrukcję prawną jeśli dostrzeże zalety płynące z oferowanych przez Kodeks spółek handlowych rozwiązań. Od momentu przyjęcia ustawy wprowadzającej nową formę spółki pojawiło się wiele głosów krytycznych, wskazujących na zagrożenia płynące z dopuszczenia w naszym systemie prawnym regulacji opartej na wzorach anglosaskich[2]. W niniejszym artykule ukazane zostaną potencjalne (w opinii autorów) zalety spółki, które najpewniej zostaną zweryfikowane w praktyce. Można przyjąć, iż samo dopuszczenie możliwości prowadzenia działalności w formie prawnej odmiennej od doskonale znanych i sprawdzonych w funkcjonowaniu modeli spółek kapitałowych t.j. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej, może być dla osób szukających bardziej elastycznych rozwiązań wystarczającą korzyścią.
Organy spółki
Kodeks spółek handlowych daje wspólnikom prostej spółki akcyjnej możliwość wyboru monistycznego lub dualistycznego modelu zarządzania spółką. W pierwszym przypadku ustanawia się radę dyrektorów, w drugim obligatoryjnie zarząd i fakultatywnie radę nadzorczą. Co prawda, system monistyczny mógł być stosowany w spółkach europejskich, jednak jak wynika z danych zawartych w KRS w utworzonych w Polsce spółkach europejskich dominuje model dualistyczny. Wybór rady dyrektorów może być wart rozważenia. Po pierwsze art. 30076ksh pozwala dostosować sposób funkcjonowania organu zarządzającego do potrzeb spółki. Możliwe jest wprowadzenie wyodrębnienia dyrektorów wykonawczych i nie wykonawczych umową spółki, regulaminem rady dyrektorów i uchwałą rady dyrektorów. W takim przypadku, na dyrektorów wykonawczych mogą być delegowane decyzje dotyczące prowadzenia spraw spółki, podczas gdy pozostali dyrektorzy będą realizowali funkcje kontrolne (art. 30076§ 1 i 3 ksh). W porównaniu do tradycyjnych członków rad nadzorczych, dyrektorzy nie wykonawczy mogą mieć nieco inną perspektywę co do oceny decyzji zarządczych w kontekście potencjalnej odpowiedzialności odszkodowawczej, która obejmuje wszystkich członków rady dyrektorów (art. 300132§1 ksh). Na marginesie należy podkreślić, iż odpowiedzialność wszystkich osób wchodzących w skład rady dyrektorów dotyczyć będzie również zobowiązań podatkowych i odpowiedzialności rady dyrektorów jako osoby trzeciej za zobowiązania podatkowe spółki (art. 116 Ordynacji podatkowej).
Obecność dyrektorów wykonawczych i „kontrolujących” w jednym organie spowoduje stały podgląd tych drugich na sytuację w spółce (także przez bieżące otrzymywanie informacji i dokumentów). Ponadto ich zgoda na niektóre czynności spółki nie będzie wymagała zwołania osobnego posiedzenia, a decyzja zostanie wydana natychmiast, jeżeli zaistnieje taka potrzeba[3].
Model kodeksowy zakłada, że członkowie zarządu oraz dyrektorzy PSA podlegają ograniczeniom wynikającym z uchwał akcjonariuszy (art. 30053 ksh). Zarządzający spółkami powinni zatem podporządkować się tzw. samoistnym uchwałom akcjonariuszy, nieposiadającym podstawy w umowie spółki. Mogą one zawierać wiążące polecenia albo inne ograniczenia sposobu prowadzenia spraw spółki.
Odpowiedzialność członków organów prostej spółki akcyjnej ukształtowana została w zasadzie podobnie jak w pozostałych spółkach kapitałowych (art. art. 300 132 § 1 ksh jest odpowiednikiem art. 299 ksh, a art. 300124ksh art.292 i 480 ksh). Inaczej potraktowano jednak kwestię odpowiedzialności członków organów za szkody wyrządzone spółce. Zgodnie z treścią art. 300125 § 1 ksh członek organu prostej spółki akcyjnej odpowiada wobec spółki za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków, w tym z niedołożenia należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru jego działalności lub niedochowania lojalności wobec spółki, chyba że nie ponosi winy. W § 2 wskazano, że członek organu nie narusza obowiązku dołożenia należytej staranności, jeżeli, postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny. W zestawieniu z art. 293 § 1 ksh regulującym odpowiedzialność w spółce z o.o. należy zasady przyjęte w prostej spółce akcyjnej ocenić pozytywnie, gdyż z jednej strony pozwala na ocenę zachowań członków organów w nieco szerszej perspektywie niż zgodności z prawem i umową spółki, z drugiej strony pozwalają na uwolnienie od odpowiedzialności jeśli będzie można wykazać, że podjęte decyzje miały uzasadnienie biznesowe w momencie ich podejmowania.
Wkłady do spółki
W prostej spółce akcyjnej, inaczej niż w pozostałych spółkach kapitałowych dopuszczono możliwość wniesienia wkładów w postaci pracy bądź usług (art. 3002§2 ksh). Wkładem niepieniężnym może być wszelki wkład mający wartość majątkową, w szczególności świadczenie pracy lub usług (poza takimi jak np. prowadzenie spraw spółki). W związku z tym zmianie ulegnie art. 14 §1 ksh. Otrzyma on następujące brzmienie: ?przedmiotem wkładu niepieniężnego do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej albo przeznaczonego na kapitał akcyjny prostej spółki akcyjnej nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług?. I jak wynika z treści przytoczonych przepisów świadczenie pracy bądź usług może być przedmiotem wkładu, jednak wyłącznie wkłady kapitałowe ? pieniądze oraz aporty mogą zasilać kapitał akcyjny. Wkłady nie kapitałowe nie mają zdolności bilansowej, czyli nie zwiększą wartości kapitału akcyjnego[4]. Wniesienie wkładu niekapitałowego nie wpływa na zakres uprawnień akcjonariusza, który wniósł je do spółki.
Pewnym kompromisem pomiędzy swobodą w zakresie terminu wnoszenia wkładów jaki obserwujemy w spółkach osobowych a rygoryzmem występującym w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i spółce akcyjnej (w pierwszej należy wnieść cały zadeklarowany wkład przed rejestracją spółki a w drugim ? wartość zadeklarowanego kapitału zakładowego) jest w prostej spółce akcyjnej możliwość wniesienia wkładu w ciągu 3 lat od wpisu do rejestru (art. 3009§1 ksh). Konkretne terminy wniesienia wkładów powinny być określone w umowie spółki lub uchwale akcjonariuszy. Kodeks spółek handlowych dopuszcza również możliwość określenia terminów przez zarząd (art. 3005§2 ksh). Należy pamiętać, że jedną z przesłanek powstania prostej spółki akcyjnej jest wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie kapitału akcyjnego co najmniej w kwocie, o której mowa w art. 3003 § 1 ksh, czyli 1 zł.
Co do określenia wartości wnoszonych wkładów niepieniężnych akcjonariusze mają dość daleko idącą swobodę. Jednak, zgodnie z art. 30010 § 1 ksh w przypadku, gdy wartość wkładu niepieniężnego przeznaczonego na kapitał akcyjny została znacznie zawyżona w stosunku do jego wartości godziwej w dniu objęcia akcji, akcjonariusz, który wniósł taki wkład, jest obowiązany wyrównać spółce brakującą wartość. Członkowie zarządu odpowiadają solidarnie z akcjonariuszem, chyba że nie ponoszą winy. Wycena wkładów będzie miała odzwierciedlenie w liczbie przyznanych akcjonariuszowi akcji. Zasady te dotyczą wyłącznie wkładów kapitałowych, ponieważ tylko tego rodzaju wkład jest podstawą ustalenia kwoty kapitału akcyjnego. Wkłady niekapitałowe nie są zaliczane na kapitał akcyjny.
Kapitał akcyjny
Podstawowy kapitał prostej spółki akcyjnej został ukształtowany inaczej niż w pozostałych spółkach kapitałowych. Sama nazwa „kapitał akcyjny” wskazuje na odmienność konstrukcji względem kapitału zakładowego. Kapitał akcyjny zasilają wkłady kapitałowe (art. 3003§ 1 ksh) oraz obowiązkowe odpisy z zysku (art. 30019ksh). Wspólnicy PSA nie muszą od początku swojej działalności dysponować majątkiem inwestycyjnym o pewnym wysoko ustanowionym progu. Wiedza i zdolności założycieli spółki mogą zostać skomercjalizowane i tworzyć substrat spółki tak samo dobrze jak zbywalne prawa majątkowe i pieniądz w dotychczasowym modelu funkcjonowania spółek kapitałowych. Kapitał akcyjny powinien wynosić co najmniej 1 zł. Jego wysokość nie jest ujawniana w umowie spółki, czyli nie jest elementem porozumienia wspólników przez co do zmian wysokości nie stosuje się przepisów o zmianie umowy spółki. Wpłata i wypłata środków ze spółki na rzecz akcjonariuszy nastąpi szybciej niż w obecnych spółkach kapitałowych, pod warunkiem iż takie wypłaty nie spowodują jej niewypłacalności. Wysokość kapitału może być dość swobodnie obniżany (przy zachowaniu zasad określonych w art. 30015ksh). W szczególności akcjonariusze mają możliwość wycofania kapitału wniesionego do spółki. Dotyczyć to będzie zarówno akcjonariuszy, którzy wnieśli wkłady kapitałowe jak i tych, którzy wnieśli wkłady w postaci pracy i świadczenia usług. Choć kapitał akcyjny nie jest określony w umowie spółki, jego wysokość podlega zgłoszeniu do KRS (art. 30012§ 2 pkt 6 ksh), a ewentualne wypłaty muszą być poprzedzone zmianą jego wysokości w rejestrze 30015§ 6 ksh), zatem sąd posiada możliwość kontroli zasadności wypłat. Z pewnością konieczność ujawniania wysokości kapitału w rejestrze ma służyć transparentności działań w obrębie kapitału spółki.
Akcje
Akcje prostej spółki akcyjnej nie mają formy materialnego dokumentu (są zdematerializowane), a także wartości nominalnej (są to akcje beznominałowe) i nie są częścią kapitału akcyjnego, podobnie jak ogół praw oraz obowiązków wspólnika spółki jawnej, partnera, komplementariusza czy komandytariusza (w handlowych spółkach osobowych)[5]. Przy wyznaczeniu zakresu uprawnień poszczególnych akcjonariuszy należy wziąć pod uwagę stosunek liczby akcji będących w posiadaniu akcjonariusza do ogólnej liczby akcji. Ustalenie liczby akcji, która powinna przypaść danemu akcjonariuszowi, następuje na podstawie uwzględnienia[6]:
- wartości wkładu wnoszonego do spółki przez tego akcjonariusza;
- wartości wkładów innych akcjonariuszy;
- wartości przedsiębiorstwa spółki (w przypadku emisji akcji dokonywanej przez istniejącą spółkę), oraz
- ceny emisyjnej akcji (która może być jednolita w stosunku do wszystkich akcjonariuszy lub akcji bądź też zróżnicowana).
Zakres uprawnień akcjonariusza wyznaczać będzie zasada proporcjonalności, chyba że umowa spółki wprowadzi odstępstwo od tej reguły np. poprzez uprzywilejowanie poszczególnych akcji (art. 30025§1 2 ksh). Przy odpowiednio ukształtowanej umowie spółki akcjonariusze, którzy „wnieśli” do spółki swoje pomysły i innowacyjne rozwiązania mogą odpowiednio zabezpieczyć swoje interesy ? mogą objąć akcje za „udostępnienie” swojego pomysłu, a ponadto na tyle uprzywilejować swoją pozycję aby ich procentowy udział i rola w spółce pozostawały niezmienne niezależnie od emitowania nowych akcji. Regulacja ustawowa chroni też stałość składu akcjonariuszy, zapewnia im prawo pierwokupu. Uprzywilejowanie akcji może być stałe lub ograniczone terminowo lub uzależnione od spełnienia określonego warunku. Artykuł 30028ksh daje możliwość przyznania akcjonariuszowi umową spółki uprawnień indywidualnych. Konstrukcja ta jest podobna do tej określonej w art. 354 ksh, jednak uprawnienia indywidualne nie muszą mieć tak ścisłego związku z osobą akcjonariusza, gdyż umowa spółki może zezwalać na przeniesienie tych uprawnień podczas gdy w spółce akcyjnej przeniesienie akcji na inną osobę prowadzi do wygaśnięcia uprawnień osobistych. W przypadku kiedy jeden z akcjonariuszy zdecyduje się na sprzedaż swojego udziału osobie trzeciej, pozostałym przysługuje uprawnienie do wykupienia tych akcji na warunkach przedstawionych oblatowi w pierwszej kolejności.
Akcja daje prawo do jednego głosu. Reguła ta może być zmodyfikowana poprzez pozbawienie prawa głosu. Prawo do głosu przysługuje również z niepokrytych akcji (inaczej niż w spółce akcyjnej). Akcje nieme, wobec których wyłączone jest prawo głosu są uprzywilejowane co do dywidendy, Uprzywilejowanie to może dotyczyć wysokości dywidendy lub pierwszeństwa w zaspokojeniu.
Brak stałej wartości nominalnej akcji oraz ich „oderwanie” od kapitału akcyjnego powodują, że wyznacznikiem wartości akcji jest jedynie cena emisyjna, która inaczej niż wartość nominalna może być inna dla różnych serii tych papierów wartościowych.
Rejestr akcji i ich zbywanie
Organy spółki będą zobligowane podpisać umowę z jednym z podmiotów, który będzie prowadził rejestr akcji: krajowym bankiem, firma inwestycyjną, zagraniczną instytucją kredytową prowadzącą działalność maklerską lub bankową na terytorium RP, Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych S.A., notariuszem lub podmiotem, który działa w technologii Blockchain. Akcje nie mają formy dokumentu, są zdematerializowane, a rejestr prowadzony jest w formie elektronicznej. Zasada jawności rejestru dla spółki i każdego akcjonariusza (art. 30035 § 1 ksh) realizowana jest za pośrednictwem podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy (art. 30035 § 2 ksh), np. w postaci wydawania przez podmiot prowadzący informacji z rejestru w postaci papierowej lub elektronicznej (art. 30035 § 3 ksh)[7]. Zbycie akcji będzie prostsze w porównaniu do spółki z o.o. , gdyż nie wymaga formy pisemnej z poświadczonym notarialnie podpisem. Do zbycia akcji wystarczy forma dokumentowa, a zatem może ono nastąpić także przy wykorzystaniu e-maila czy innych środków elektronicznych. Zbycie jest skuteczne z chwilą wpisu nabywcy do rejestru akcjonariuszy, a zatem nastąpi pod kontrolą notariusza czy banku dokonującego wpisu. Wniosek o wpis do rejestru także będzie mógł zostać przesłany elektronicznie.
Ochrona wierzycieli
Biorąc pod uwagę znikome wymagania kapitałowe przy tworzeniu spółki oraz fakt, że mamy do czynienia ze spółką kapitałową, która sama ponosi odpowiedzialność za swoje zobowiązania własnym majątkiem, a w której akcjonariusze są wolni od odpowiedzialności, prawodawca musiał wprowadzić regulacje pozwalające na zwiększenie bezpieczeństwa tej formy prawnej. Instrumentami gwarantującymi bezpieczeństwo spółki w obrocie są przepisy ograniczające możliwość wypłaty dywidendy, nakaz zachowania płynności finansowej w ciągu 6 miesięcy od ich realizacji, obowiązek zasilania kapitału akcyjnego na poczet potencjalnych strat, konieczność przestrzegania zasady ekwiwalentności świadczeń w relacjach pomiędzy spółką a wspólnikiem.
Uproszczona likwidacja
Zasadniczo, wystąpienie przyczyn rozwiązania spółki skutkować będzie obowiązkiem przeprowadzenia likwidacji. Wyjątkiem będzie tzw. uproszczona likwidacja polegająca na przejęciu całego majątku spółki przez oznaczonego akcjonariusza za zgodą sądu. Przesłanką udzielenia zgody przez sąd jest uprawdopodobnienie, że decyzja ta nie doprowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli ani akcjonariuszy spółki. Kontrola sądowa ex lege ma zapewnić ochronę tych interesariuszy spółki, którzy (z różnych względów) nie skorzystali z przysługujących im środków zapobieżenia przejęciu majątku spółki. Jest to rozwiązanie zbliżone do przyjętego na gruncie przepisów o spółce jawnej[8]. Może okazać się korzystne zwłaszcza gdy przejęcie przedsiębiorstwa spółki stwarza szansę kontynuacji prowadzonej działalności i utrzymania integralności majątku.
Podsumowanie
Najbliższe lata pokażą, czy prosta spółka akcyjna będzie skutecznie konkurować z dominującą dzisiaj w obrocie formą spółki z o.o. W 2018 roku na 489 908 spółek handlowych ponad 80% stanowiły spółki z o.o. (było ich 402168)[9]. Bez wątpienia dzięki nowym rozwiązaniom prosta spółka akcyjna ma potencjał by stać się interesującą alternatywą dla pozostałych form spółek kapitałowych. W ciągu ostatnich 20 lat doszło bez wątpienia do głębokich zmian środowiska gospodarczego (rewolucja cyfrowa, zmiana sposobu komunikacji, znaczenie rozwiązań innowacyjnych, potrzeba umożliwienia zmiany siedziby, czy przewartościowanie funkcji kapitału zakładowego w spółkach z o.o.). Te wszystkie okoliczności postawiły prawodawcę przed alternatywą modyfikacji i reformy ustroju spółki z o.o. bądź wprowadzeniem nowego modelu spółki, który choć w części pozwoli dopasować ramy działalności do potrzeb współczesnego świata. Wybrano rozwiązanie, które oferuje nowe możliwości i jednocześnie pozwala funkcjonować tej ogromnej liczbie spółek z o.o. na dotychczasowych zasadach.
[1] Dz.U. z 2019 r. poz. 1655, ze zm. z Dz.U. z 2020 r. poz. 288, ze zm. z Dz.U. z 2021 r. poz. 187
[2] A. Kidyba, Pierwsze uderzenie w PSA, „Dziennik Gazeta Prawna” 27.12.2016; M. Romanowski, Trudna Spółka Akcyjna ? czyli co św. Tomasz z Akwinu i zespół rockowy TSA pomyśleliby o Prostej Spółce Akcyjnej, Przegląd Prawa Handlowego 2017, nr 4, s. 43 oraz Mimowolny „kodyfikator” prawa handlowego w ujęciu Petrażyckiego z domieszką Szekspira ? czyli o faktycznej dekodyfikacji Kodeksu spółek handlowych, Monitor Prawa Handlowego 2018, nr 3, s.44. P.M. Wiórek, O braku potrzeby wprowadzenia prostej spółki akcyjnej (PSA)z perspektywy prawnoporównawczej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2018, nr 5, s. 4; A. Kappes, Prosta spółka akcyjna ? czy rzeczywiście prosta i czy potrzebna? Uwagi do projektu nowelizacji Kodeksu spółek handlowych, wprowadzającego prostą spółkę akcyjną (projektowane art. 3001?300121 k.s.h.), Przegląd Prawa Handlowego 2018, Nr 5, s. 10. A.Sobiech, M.Sobiech Prosta spółka akcyjna BISP nr4/2021
[3] M. Przychoda, Czemu prosta spółka akcyjna to strzał w dziesiątkę, Rzeczpospolita z dnia 22 lipca 2019 r.
[4] A. Opalski, Prosta spółka akcyjna ? nowy typ spółki handlowej (część I), Przegląd Prawa Handlowego 2019, nr 4, s. 8.
[5] G. Kozieł, Prosta spółka akcyjna. Komentarz do art. 3001?300134 KSH, Warszawa 2020.
[6] A. Opalski, op. cit., s. 8.
[7] T. Sójka, Obrót akcjami prostej spółki akcyjnej, Przegląd Prawa Handlowego 2020, nr 1, s. 6-8. A.Sobiech, M.Sobiech Prosta spółka akcyjna BISP nr4/2021
[8]A. Sobiech, Skutki podatkowe przejęcia majątku spółki przez wspólnika spółki dwuosobowej, w: Aleksander Jerzy Witosz, Ewa Janik (red.), Od restrukturyzacji do likwidacji spółek handlowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice, s. 91-107. A.Sobiech, M.Sobiech Prosta spółka akcyjna BISP nr4/2021
[9] Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w 2018 r. https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5504/1/23/1/zmiany_strukturalne_grup_podmiotow_gospodarki_narodowej_2018_.pdf
Maciej Sobiech
dyrektor Oddziału Wielkopolskiego
doradca podatkowy nr 09809
radca prawny nr wpisu 1845
