Spółka cywilna jest przez wielu przedsiębiorców uznawana za najprostsza i najbardziej przyjazną spółkę do prowadzenia działalności gospodarczej. Niewątpliwą zaletą spółki cywilnej jest jednokrotne opodatkowanie dochodów wygenerowanych przez spółkę na poziomie wspólników. O prowadzeniu działalności w formie spółki cywilnej powinni pomyśleć wspólnicy spółek komandytowych oraz jawnych, którzy stracili na nowych zasadach rozliczenia. Od 2021 roku dochody osiągane przez spółki komandytowe oraz spółki jawne, których wspólnikami są wyłącznie osoby fizyczne, nie są już de iure transparentne dla podatku dochodowego na poziomie spółki. W konsekwencji, dochód osiągany z działalności spółek komandytowych oraz niektórych spółek jawnych jest podwójnie opodatkowany – raz na poziomie spółki, a następnie wspólników. Spółka cywilna z jednokrotnym opodatkowaniem dochodów może być ciekawą alternatywą dla wspólników handlowych spółek osobowych.
Pojęcie spółki cywilnej zostało zdefiniowane w art. 860§1 KC, który stanowi, że przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Tworzenie, funkcjonowanie i rozwiązanie spółki cywilnej regulują przepisy art. 860-875 KC. W rezultacie zawarcia umowy spółki dochodzi do powstania „spółki cywilnej” rozumianej, jako trwały stosunek o charakterze zobowiązaniowym (względnym), pomiędzy co najmniej dwoma wspólnikami, którymi mogą być podmioty posiadające zdolność prawną oraz organizację wspólników[1]. Spółka cywilna nie podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, a jedynie wspólnicy spółki będący osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą podlegają wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEiDG). Jeśli wspólnikiem jest podmiot wpisany do KRS, to fakt wykonywania działalności gospodarczej z innymi podmiotami na podstawie umowy spółki cywilnej powinien zostać zgłoszony do rejestru przedsiębiorców. Przedsiębiorca, który zgłasza do KRS okoliczność zawarcia umowy spółki cywilnej, składa do akt rejestrowych odpis umowy spółki. W przypadku zmiany umowy spółki, do akt powinien zostać złożony jej tekst jednolity.
Spółce cywilnej nie przysługuje na gruncie prawa cywilnego własna zdolność prawna, o czym przesądza przede wszystkim treść art. 331KC. Brak podmiotowości prawnej spółki cywilnej skutkuje tym, że: 1) stroną zawieranych umów są wszyscy wspólnicy, a nie spółka; 2) podmiotami praw i obowiązków są wszyscy wspólnicy, a nie spółka; 3) stroną postępowania sądowego czy administracyjnego są wszyscy wspólnicy, a nie spółka; 4) majątek spółki jest majątkiem wspólnym wspólników; 5) odpowiedzialność za zobowiązania ponoszą wspólnicy, a nie spółka.
Przez pierwsze lata po transformacji ustrojowej, spółka cywilna traktowana była, jako samodzielny podmiot gospodarczy. Stanowiła ona jedną z najczęściej występujących form prowadzenia działalności. W obrocie funkcjonowały dość licznie spółki cywilne prowadzące przedsiębiorstwa w znacznym rozmiarze. Jednak w praktyce pojawiało się wiele problemów dotyczących sytuacji kontrahentów, jak i samych wspólników. W konsekwencji na skutek ingerencji ustawodawcy (obowiązującej od 1.1.2001 r.) spółka cywilna nie może być traktowana jako przedsiębiorca, natomiast za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w ramach wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, nie jest osobą prawną ani nie ma zdolności prawnej (…). Trudno też przyjąć, że spółka cywilna jest jednostką organizacyjną”.
Jednak w prawie pracy, prawie administracyjnym, czy prawie podatkowym spółce cywilnej mogą przysługiwać prawa i obowiązki[2]. Konstrukcja spółki cywilnej, w prawie polskim kształtowana była na podstawie wzorców wypracowanych przez cywilistykę niemiecką[3]. W systemach anglosaskich znana jest konstrukcja spółki zwykłej (partnership), która łączy elementy właściwe dla polskiej spółki cywilnej i jawnej[4].
Jedną z cech szczególnych spółki cywilnej jest dość złożona sytuacja majątkowa. Przepis art. 863 KC, o charakterze ius cogens, wskazuje, że wspólny majątek wspólników tworzy współwłasność łączną – przeciwstawianą współwłasności w częściach ułamkowych określonej w art. 196 KC. Źródłem takiego majątku są wkłady wspólników (także wierzytelności o wniesienie wkładu), oraz majątek zgromadzony przez spółkę w czasie jej funkcjonowania.[5] Nie jest to majątek spółki, ponieważ spółka cywilna nie jest podmiotem prawa, a majątek wspólny wspólników wyodrębniony jest od ich majątku indywidualnego. Każdy wspólnik ma udział, który nie jest jednak oznaczony ułamkowo. W myśl art. 863§ KC wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Przepis ten wyłącza możliwość rozporządzania takim udziałem we wspólnym majątku wspólników oraz udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników 863§2 KC Oznaczenie części majątku przypadającej na wspólnika może nastąpić, jednak tylko w razie rozwiązania spółki lub ustąpienia wspólnika. Na podstawie art. 863§3 KC w czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.
Wspólnicy spółki cywilnej ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania (art.864 KC). Norma ma charakter ius cogens, nie można jej modyfikować wolą stron. Przyjęcie takiego rozwiązania oznacza, że wierzyciel spółki znajduje się w sytuacji określonej przez art. 366 KC, w efekcie może zatem żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników); aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani. Rozwiązanie to jest odmienne od przyjętej przez art. 331 KC odpowiedzialności subsydiarnej ułomnych osób prawnych, gdzie pierwszorzędna odpowiedzialność spoczywa na ułomnej osobie prawnej, a odpowiedzialność członków jest drugorzędna[6].
[1]A. Herbet, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 16. Prawo spółek osobowych, A. Szajkowski (red.), Warszawa 2008, s. 474.
[2]A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, LEX 2014. A. Sobiech. Opodatkowanie spółki osobowej, Warszawa, 2016 r.
[3]M. Podleś, Charakter prawny spółki cywilnej na tle prawa polskiego i niemieckiego, Warszawa 2008, s. 265. A. Sobiech. Opodatkowanie spółki osobowej, Warszawa, 2016 r.
[4]I. Hasińska, Charakter prawny spółki cywilnej na tle historycznym i prawnoporównawczym, rozprawa .doktorska, Poznań 2013, s. 100;A. Easson, V. Thuronyi, Tax Law Design and Drafting , vol. 2; International Monetary Fund 1998, s. 2., A. Sobiech. Opodatkowanie spółki osobowej, Warszawa, 2016 r
[5] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2016., A. Sobiech. Opodatkowanie spółki osobowej, Warszawa, 2016 r.
[6] .A. Sobiech. Opodatkowanie spółki osobowej, Warszawa, 2016 r., A. Sobiech, M. Sobiech Spółka cywilna Status wspólników na gruncie kodeksu cywilnego, BISP nr 12/ 2021
Maciej Sobiech
dyrektor Oddziału Wielkopolskiego
doradca podatkowy nr 09809
radca prawny nr wpisu 1845
