Świadome wprowadzenie w błąd organu rentowego

Świadome wprowadzenie w błąd to celowe, zamierzone działanie osoby ubiegającej się o świadczenie lub je pobierającej, którego celem jest wywołanie u organu rentowego (np. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych) fałszywego wyobrażenia o faktycznym stanie uprawnień. Zasadniczą cechą tego działania jest jego umyślność, co oznacza, że świadczeniobiorca zdaje sobie sprawę z nieprawdziwości swoich oświadczeń lub z wagi zatajanych faktów i pomimo to podejmuje te działania.

W ocenie Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 8 lipca 2025 r., sygn. akt II USKP 107/24 świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie świadczeniobiorcy, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub zamiaru ewentualnego. W rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych błąd stanowi następstwo świadomego działania pobierającego świadczenie, determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu, że zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia w określonej wysokości. Ten błąd wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń, a jego istotną cechą konstrukcyjną, odróżniającą od innych uchybień, jest istnienie fałszywego wyobrażenia organu o stanie uprawnień ubezpieczonego, wywołanego na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie. W ramach zachowań kwalifikowanych jako świadome wprowadzenie w błąd organu rentowego lub odwoławczego mieszczą się: bezpośrednie oświadczenie nieprawdy we wniosku, przemilczenie przez ubezpieczonego faktu mającego wpływ na prawo do świadczenia, złożenie wniosku w sytuacji oczywiście nieuzasadniającej powstanie prawa do świadczenia oraz okoliczność domniemanego współdziałania ubezpieczonego z innymi podmiotami we wprowadzeniu w błąd organu rentowego.

Konsekwencją "świadomego wprowadzenia w błąd" jest kwalifikacja wypłaconych świadczeń jako nienależnie pobranych. To z kolei stanowi podstawę prawną dla organu rentowego do żądania ich zwrotu wraz z odsetkami za zwłokę. W przeciwieństwie do nienależnie wypłaconego świadczenia, za które organ jest odpowiedzialny, w tym przypadku to świadczeniobiorca ponosi pełną odpowiedzialność za wprowadzenie w błąd, co uzasadnia obowiązek zwrotu. W niektórych przypadkach, w zależności od skali i formy działania, "świadome wprowadzenie w błąd" może również stanowić przestępstwo lub wykroczenie, np. oszustwo, za co grozi odpowiedzialność karna.

Wróć do spisu treści serwisu