W niniejszym artykule autor, w ślad za stanowiskiem prezentowanym w judykaturze i doktrynie, dokonuje charakterystyki mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego na podstawie art. 170 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. ? Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi1.
Stosownie do treści art. 170 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w przypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Podmioty te są zatem związane faktem wydania i treścią prawomocnego orzeczenia sądu, co implikuje w sposób bezwzględny wzięcie tego pod uwagę w wydawanych przez nie rozstrzygnięciach2. Wynikający z orzeczenia stan związania ograniczony jest co do zasady do rozstrzygnięcia zawartego w sentencji orzeczenia, co nie oznacza jednak, że na potrzeby prawidłowego odczytania treści tej sentencji nie można kierować się treścią uzasadnienia3. Literalna wykładnia ww. przepisu prowadzi do wniosku, że moc wiążąca wcześniejszego orzeczenia z art. 170 przywołanej ustawy w odniesieniu do sądów oznacza, że muszą one przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak stwierdzono w prawomocnym orzeczeniu. W kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się dana kwestia, nie może być już więc ona ponownie badana. Inne sądy i inne organy państwowe muszą brać pod uwagę fakt istnienia i treść prawomocnego orzeczenia sądu4.
Literalna wykładnia brzmienia art. 170 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. znajduje pełne poparcie w doktrynie, jak i w orzecznictwie sądowoadministracyjnym. Należy zatem stwierdzić, że w aktualnym stanie prawnym panuje jednolity pogląd co do mocy wiążącej wyroku. Charakter prawomocnego rozstrzygnięcia danej kwestii prawnej w orzeczeniu sądu administracyjnego powoduje, że ma ono charakter absolutny i nie istnieją żadne normy prawne umożliwiające ponowne rozstrzygnięcie tej kwestii. Orzecznictwo często zwraca uwagę na ratio legis przepisu art. 170 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r., którym jest zapewnienie gwarancji i zachowania spójności oraz logiki działania organów państwowych, a tym samym przepis ten zapobiega funkcjonowaniu w obrocie prawnym rozstrzygnięć nie do pogodzenia w całym systemie sprawowania władzy5. Powyższe znajduje również potwierdzenie w literaturze6. Na pełną aprobatę zasługuje wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 27 stycznia 2010 r.7, w którym skład orzekający wyraził pogląd, że skoro związanie wynikające z art. 170 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. odnosi się do kolejnych postępowań, to tym bardziej dotyczy sprawy, w której zapadł prawomocny wyrok8.
W świetle orzecznictwa co do zasady mocą wiążącą i powagą rzeczy osądzonej objęta jest jedynie sentencja wyroku, a nie jej uzasadnienie. Jednakże powaga rzeczy osądzonej rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne do określenia jego zakresu. W sytuacji, gdy zachodzi związanie prawomocnym orzeczeniem sądu i ustaleniami faktycznymi, które legły u jego podstaw, niedopuszczalne jest w innej sprawie o innym przedmiocie dokonywanie ustaleń i ocen prawnych sprzecznych z prawomocnie osądzoną sprawą. Rozstrzygnięcie zawarte w prawomocnym orzeczeniu stwarza stan prawny taki, jaki z niego wynika. Sądy rozpoznające między tymi samymi stronami inny spór muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak przyjęto w prawomocnym, wcześniejszym wyroku. Stanowisko przeciwne, uznające możliwość czynienia przez organy administracji publicznej ustaleń sprzecznych z treścią prawomocnego orzeczenia sądu, jest nie do pogodzenia z zasadą demokratycznego państwa prawnego wypływającą z art. 2 Konstytucji RP9 oraz zasadą legalizmu określoną w art. 7 tego aktu prawnego10.
Zgodnie z art. 170 i 171 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe. Ocena prawna zawarta w wyroku traci natomiast moc wiążącą jedynie w razie zmiany prawa, zmiany istotnych okoliczności faktycznych sprawy (ale tylko zaistniałych po wydaniu wyroku, a nie w wyniku odmiennej oceny znanych i już ocenionych faktów i dowodów) oraz w razie wzruszenia we właściwym trybie orzeczenia zawierającego ocenę prawną. Zauważyć należy, że mimo użycia w art. 153 przywołanej ustawy określenia „orzeczenie” chodzi w nim nie o sentencję, lecz o uzasadnienie. Ocena prawna rozstrzygnięcia wiąże się bowiem w pierwszym rzędzie z wykładnią prawa, a ta może się mieścić jedynie w uzasadnieniu wyroku11. Zwrócić przy tym należy uwagę na wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi, w którym wskazano, że co prawda stota mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia sądu wyraża się w tym, że także inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach przewidzianych w ustawie także inne osoby muszą brać pod uwagę fakt istnienia i treść prawomocnego orzeczenia sądu, to wynikający z niej stan związania ograniczony jest jednak, co do zasady, tylko do rozstrzygnięcia zawartego w sentencji orzeczenia i nie obejmuje jego motywów. Nie oznacza to jednak, że dla prawidłowego odczytania treści tej sentencji nie można się kierować treścią uzasadnienia. W niektórych sytuacjach będzie to nawet konieczne.12.
Stosownie natomiast do art. 153 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie organy, których działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania było przedmiotem zaskarżenia, a także sądy, chyba że przepisy prawa uległy zmianie. Należy stwierdzić, że „ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania”, o których mowa w powyższym przepisie, zostaną sformułowane w uzasadnieniu orzeczenia. W tym więc zakresie uzasadnienie orzeczenia wykazuje moc wiążącą13.
Przez ocenę prawną rozumie się powszechnie wyjaśnienie istotnej treści przepisów prawnych i sposobu ich stosowania w rozpoznawanej sprawie14. Ocena prawna o charakterze wiążącym musi dotyczyć właściwego zastosowania konkretnego przepisu czy też prawidłowej jego wykładni w odniesieniu do ściśle określonego rozstrzygnięcia podjętego w konkretnej sprawie. Musi ponadto pozostawać w logicznym związku z treścią orzeczenia sądu administracyjnego, w którym została sformułowana.
NSA w wyroku z dnia 15 marca 2012 r.15 stwierdził, że ocena prawna musi zostać w orzeczeniu wyrażona, co oznacza, że za przedmiot związania można uznać jedynie te elementy oceny odnoszącej się do przepisów prawa, które zostały zamieszczone w treści uzasadnienia orzeczenia. Muszą one mieć postać jednoznacznych twierdzeń, sformułowanych w sposób jasny, umożliwiający ustalenie treści związania bez potrzeby podejmowania skomplikowanych zabiegów interpretacyjnych.
Z kolei wskazania co do dalszego postępowania stanowią z reguły konsekwencje oceny prawnej. Dotyczą one sposobu działania w toku ponownego rozpoznania sprawy i mają na celu uniknięcie błędów już popełnionych oraz wskazanie kierunku, w którym powinno zmierzać przyszłe postępowanie, tak aby uniknąć wadliwości w postaci np. braków w materiale dowodowym lub innych uchybień procesowych16.
Jedynie na marginesie powyższych rozważań autor zwraca uwagę, że prawomocność orzeczenia sądu administracyjnego może również implikować skutki prawne na gruncie powstania odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego17 w zakresie w jakim przepisy te wymagają stwierdzenia w odrębnym postępowaniu bezprawności działania przez organy administracji publicznej lub jednostki samorządu terytorialnego.
Przypisy:
1 Tekst jednolity Dz.U. z 2019 r. poz. 2325 ze zm., dalej ?ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r.?.
2 J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2012, s. 435, uw. 1, 2.
3 B. Dauter, w: B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 477-478, uw. 4-7.
4 Zob. wyroki NSA: z dnia 13 kwietnia 2010 r., I GSK 1071/08, LEX nr 594362; z dnia 24 marca 2010 r., I FSK 266/09, LEX nr 593861; z dnia 29 stycznia 2010 r., I FSK 1716/08, LEX nr 593683; z dnia 6 marca 2008 r., II OSK 152/07, LEX nr 468722.
5 Wyrok NSA z dnia 19 maja 1999 r., IV SA 2543/98, LEX nr 48643.
6 Zob. J. Kunicki, Glosa do postanowienia SN z dnia 21 października 1999 r., I CKN 169/98, OSP 2001, z. 4, poz. 63:? Moc wiążąca orzeczenia określona w art. 170 wspomnianej ustawy w odniesieniu do sądów oznacza, że podmioty te muszą przyjmować, iż dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak stwierdzono w prawomocnym orzeczeniu. W kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się dana kwestia, nie może być już więc ona ponownie badana.?
7 III SA/Wr 751/09, LEX nr 564453.
8 B. Dauter i in., Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2013.
9 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.
10 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 25 lutego 2014 r., II GSK 1939/12.
11 Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 4 grudnia 2014 r., III SA//Gl 889/14.
12 Wyrok WSA w Łodzi z dnia 30 listopada 2020 r., I SA/Łd 508/20.
13 B. Dauter i in., Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi?, wyd. 5, dz. cyt.
14 Zob. S. Hanausek, w: System prawa procesowego cywilnego. Zaskarżanie orzeczeń sądowych, t. 3, W. Siedlecki (red.), Wrocław 1986, s. 318.
15 II OSK 1261/10, ONSA WSA 2013, nr 1, poz. 7.
16 B. Dauter i in., Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi?, wyd. 5, dz. cyt.
17 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. ? Kodeks cywilny, tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 1740.
Vlog podatkowy ISP
Udostępniamy Państwu Video blog podatkowy Instytutu Studiów Podatkowych zawierający najnowsze wypowiedzi ekspertów Instytutu na temat zmian i interpretacji podatkowych prezentowane w formie krótkich filmów na kanale YouTube.
