Kapitał zakładowy spółki kapitałowej może być pokryty gotówką lub wkładami niepieniężnymi (aportami) bądź też mieć postać wkładów mieszanych. W doktrynie prawniczej przeważa stanowisko, że wkładem niepieniężnym może być to, co nie jest pieniądzem, lecz ma dającą się oszacować wartość majątkową, która z chwilą wniesienia zwiększy potencjał ekonomiczny. Wniesienie wkładu niepieniężnego do spółki może mieć zasadnicze znaczenie dla jej funkcjonowania w sytuacji, gdy jest to jedyna możliwość dostarczenia spółce czynników produkcji, np. nieruchomości położonej w najdogodniejszej lokalizacji, unikatowej technologii lub know-how dotyczącego działalności prowadzonej przez spółkę. Wniesienie wkładu w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części może zaś sprzyjać procesom restrukturyzacji funkcjonujących spółek. Inne znaczenie wnoszonego wkładu, przykładowo w postaci wierzytelności wobec spółki, może się przejawiać w zmniejszeniu zadłużenia i polepszeniu sytuacji finansowej (także kredytowej) spółki
Ustawodawca przyznał wspólnikom znaczną swobodę w uzgadnianiu przedmiotu wkładu niepieniężnego do spółki, ale w związku z tym, że kapitał zakładowy ma postać pieniężną, istnieje konieczność wyceny każdego aportu. Wartość aportu decyduje o wysokości wkładu, a od tego zależy wysokość udziału wspólnika w spółce.
Ustawodawca nie określił, co może być przedmiotem wkładu niepieniężnego do spółek kapitałowych; ograniczył się do zastrzeżenia w art. 14 § 1 k.s.h., że przedmiotem wkładu do spółki kapitałowej nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług. W doktrynie kwestia ta jest przedmiotem znacznych rozbieżności, lecz przeważa pogląd, że wkładem niepieniężnym może być to, co nie jest pieniądzem, lecz ma dającą się oszacować wartość majątkową, która z chwilą wniesienia zwiększy potencjał ekonomiczny9. Podobne stanowisko prezentuje SN, który twierdzi, że przedmiotem wkładu niepieniężnego może być wszystko to, co nie jest pieniądzem, ale przedstawia jakąkolwiek wartość majątkową, która może się stać składnikiem kapitału zakładowego10.
W odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością panuje bardzo liberalne pojęcie aportu. SN w jednym ze swych postanowień uznał, że wkładem do spółki mogą być wszelkie przedmioty majątkowe (rzeczy i prawa majątkowe), o ile są zbywalne i mogą jako aktywa wejść do bilansu spółki. W doktrynie jako kryteria przy ocenie zdolności aportowej podaje się również zdolność bilansową, czyli możliwość umieszczenia takich aktywów w bilansie spółki i dokonania ich oceny, wartość likwidacyjną oznaczającą możliwość wejścia wkładu do masy likwidacyjnej i upadłościowej spółki oraz funkcjonalną ekwiwalentność w stosunku do wkładu pieniężnego, a także przydatność i faktyczną dostępność wkładu dla spółki. Wszystkie przedstawione kryteria zdolności aportowej w zasadzie powinny występować łącznie.
Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem do praw mogących stanowić przedmiot wkładu niepieniężnego można zaliczyć:
1) własność rzeczy,
2) użytkowanie wieczyste,
3) niektóre ograniczone prawa rzeczowe, np. użytkowanie,
4) wierzytelność przysługującą wspólnikowi wobec spółki,
5) przysługujące najemcy prawo najmu lokalu użytkowego1,
6) know-how, czyli wiadomości i doświadczenia o charakterze technicznym18.
W przypadku spółki kapitałowej zgodnie z przepisem art. 14 § 1 k.s.h. przedmiotem wkładu nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług. Oczywiście katalog ten nie jest wyczerpujący.
Na gruncie Kodeksu spółek handlowych wspólnik spółki kapitałowej może objąć udziały lub akcje w zamian za wkład niepieniężny na pokrycie kapitału zakładowego tworzonej spółki lub na pokrycie kapitału w przypadku jego podwyższenia w spółce istniejącej. Przez zawarcie umowy spółki kapitałowej wspólnik zobowiązuje się do pokrycia udziałów przez wniesienie wkładu. Pokrycie kapitału zakładowego jest jednym z warunków powstania spółki (art. 163 pkt 2 i art. 306 pkt 2 k.s.h.).
W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wycena przedmiotu wkładu należy do wspólników, którzy zgodnie z art. 158 § 1 k.s.h. w umowie spółki powinni określić przedmiot wkładu, osobę wspólnika wnoszącego aport oraz liczbę i wartość nominalną objętych w zamian udziałów. Wartość wkładu powinna odpowiadać jego rzeczywistej wartości na dzień zawarcia umowy spółki. W razie zaniżenia jego wartości późniejsze przeszacowanie i podwyższenie wysokości kapitału zakładowego będzie niemożliwe19.
SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 maja 1998 r.20 stwierdził, że wysokość kapitału zakładowego wyraża się sumą nominalnej wartości udziałów objętych przez wspólników, a nie sumą wartości wniesionych przez nich wkładów, dlatego rzeczywista wartość wkładów (pieniężnych i niepieniężnych) może być większa od wysokości kapitału zakładowego określonego umową spółki. Jeśli zatem wniesiono aporty, a ich wartość przekracza wartość objętych udziałów, wspólnicy mogą wypłacić kwoty odpowiadające tej części wartości aportów, która zgodnie z wolą wspólników wyrażoną w umowie nie była przeznaczona na pokrycie obejmowanych udziałów. Tego rodzaju wypłata nie jest zdaniem SN zwrotem wpłat dokonywanych na udział.
Z perspektywy zasady zapewnienia realnego wniesienia kapitału dla spółki nie ma znaczenia sytuacja, gdy wspólnicy zaniżyli wartość wnoszonych wkładów. Ze względu na to, że niedoszacowanie wartości nie jest groźnym zjawiskiem dla bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, Kodeks spółek handlowych nie zawiera w tym zakresie żadnych regulacji. SN w uchwale z dnia 7 kwietnia 1993 r. stwierdził, że zaniżenie wartości wnoszonego wkładu niepieniężnego na pokrycie udziału nie powoduje nieważności umowy zawiązującej taką spółkę, pozostaje też bez wpływu na odpowiedzialność spółki w razie jej niewypłacalności21. Zaniżenie wartości wnoszonego wkładu doprowadzi do tego, że nominalna wartość majątku spółki będzie niższa niż w rzeczywistości, co spowoduje niższe koszty zużycia aportu (np. jeśli w skład przedsiębiorstwa wchodzą środki trwałe lub obrotowy majątek rzeczowy), a niższe koszty uzyskania przychodu to wyższy dochód i w rezultacie wyższa podstawa opodatkowania. W przypadku gdy wartość wkładów niepieniężnych została znacznie zawyżona w stosunku do ich wartości zbywczej w dniu zawarcia umowy spółki, zastosowanie znajdzie art. 175 § 1 k.s.h., który przewiduje odpowiedzialność wspólnika wnoszącego wkład i członków zarządu spółki, którzy wiedzieli o tym, kiedy zgłosili spółkę do rejestru. W takiej sytuacji zobowiązani są solidarnie wobec spółki do wyrównania brakującej wartości i od obowiązku tego nie mogą być zwolnieni.
Maciej Sobiech
dyrektor Oddziału Wielkopolskiego
doradca podatkowy nr 09809
radca prawny nr wpisu 1845
