Spółka europejska – wybrane aspekty tworzenia i funkcjonowania

Spółka europejska jest ponadnarodową formą spółki kapitałowej, która umożliwia prowadzenie działalności na obszarze całej Unii Europejskiej. Europejska spółka akcyjna została uregulowana w rozporządzeniu Rady (WE) nr 2157/2001 z dnia 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE)¹. Dopełnieniem tego rozporządzenia jest dyrektywa Rady 2001/86/WE z dnia 8 października 2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników². Wprawdzie posłużenie się formą prawną rozporządzenia w Unii Europejskiej sprawia, że jego przepisy stosuje się bezpośrednio w systemie prawnym kraju członkowskiego, to jednak treść ww. rozporządzenia zmusiła polskiego ustawodawcę do uchwalenia ustawy regulującej tę spółkę mającą siedzibę w naszym kraju³. Przepisy rozporządzenia nr 2157/2001 zostały zaimplementowane w ustawie z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej⁴.

1. Cechy charakterystyczne spółki europejskiej

Spółka europejska zgodnie z art. 1 rozporządzenia nr 2157/2001 może zostać zawiązana w obrębie terytorium Wspólnoty w formie europejskiej spółki akcyjnej (Societas Europaea lub SE) na warunkach i w sposób określony przez niniejsze rozporządzenie. Spółka europejska posiada osobowość prawną, a jej kapitał zakładowy zgodnie z art. 4 ww. rozporządzenia nie może być niższy niż 120 tys. euro. Na podstawie art. 7 jej statutowa siedziba musi się znajdować na terytorium Wspólnoty, w tym samym państwie członkowskim co siedziba zarządu. Państwo członkowskie może ponadto nakazać spółce europejskiej zarejestrowanej na jego terytorium umiejscowienie siedziby zarządu i statutowej siedziby w tym samym miejscu.

Jak wskazuje art. 12 rozporządzenia nr 2157/2001, każdą spółkę europejską rejestruje się w rejestrze państwa członkowskiego, w którym ma swoją statutową siedzibę. W Polsce jest to rejestr przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Przywołane rozporządzenie umożliwia przeniesienie siedziby statutowej spółki europejskiej bez konieczności jej likwidacji i ponownego założenia (art. 8).

Przepisy ustawy z dnia 4 marca 2005 r. konkretyzują i uzupełniają rozporządzenie nr 2157/2001 przez:

1. przyznanie akcjonariuszom, którzy głosowali przeciwko uchwale o przeniesieniu, prawa do żądania wykupu ich akcji (art. 48);
2. przyznanie wierzycielom prawa do żądania zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczeń, jeżeli uprawdopodobnią, że zaspokojenie tych roszczeń jest zagrożone przez przeniesienie siedziby (art. 50);
3. doprecyzowanie procedury wydawania przez sąd rejestrowy zaświadczenia o dopełnieniu formalności wymaganych przed przeniesieniem siedziby; w sprawie tej sąd rejestrowy orzeka postanowieniem, na które przysługuje zażalenie (art. 52);
4. uregulowanie postępowania, w wypadku gdy siedziba statutowa i rzeczywista spółki europejskiej nie będą się znajdowały w tym samym państwie członkowskim⁵.

2. Sposoby założenia spółki europejskiej

Założycielami spółki europejskiej muszą być co najmniej dwa podmioty zarejestrowane w co najmniej dwóch krajach członkowskich Unii Europejskiej: spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, inna spółka spełniająca definicję spółki według art. 48 ust. 2 TWE⁶, spółka europejska, a także spółka osobowa, która zgodnie z porządkiem krajowym może być wspólnikiem innej spółki (a więc także polska handlowa spółka osobowa z uwagi na jej zdolność prawną nadaną art. 8  ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych⁷), spółdzielnia oraz inna osoba prawna prawa publicznego (Skarb Państwa, samorządowe osoby prawne) i prywatnego. Osoby fizyczne nie mogą być założycielami spółki europejskiej⁸.

Spółka europejska może zostać utworzona na cztery sposoby:

1. przez połączenie spółek akcyjnych, w których co najmniej dwie podlegają prawu różnych państw członkowskich (tzw. fuzja transgraniczna, w której nowa spółka staje się spółką europejską, albo inkorporacja, w której spółka przejmująca przybiera formę spółki europejskiej);
2. przez utworzenie spółki holdingowej (tzw. spółki matki), założonej przez spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, z których co najmniej dwie podlegają prawu różnych państw członkowskich lub od co najmniej 2 lat posiadają spółkę zależną podlegającą prawu innego państwa członkowskiego lub oddział w innym państwie członkowskim. Elementem odróżniającym ten tryb tworzenia spółki europejskiej jest wymiana akcji lub udziałów w spółkach akcyjnych lub z ograniczoną odpowiedzialnością, reprezentujących co najmniej 50% głosów w tych spółkach, na akcje nowo zawiązanej spółki europejskiej. Utworzenie spółki europejskiej w tym trybie prowadzi do powstania ponadnarodowej grupy kapitałowej, której szczyt tworzy ta spółka. Po zakończeniu procesu założycielskiego spółki uczestniczące w nim nie tracą osobowości prawnej (jak dzieje się to w przypadku połączenia), lecz istnieją nadal jako spółki zależne od spółki europejskiej, która jest właścicielem większości akcji (udziałów) w tych spółkach;
3. przez utworzenie spółki zależnej (spółki córki), założonej przez spółki osobowe, spółki kapitałowe oraz inne osoby prawne prawa prywatnego i publicznego, z których co najmniej dwie podlegają prawu różnych państw członkowskich lub od co najmniej 2 lat posiadają spółkę zależną podlegającą prawu innego państwa członkowskiego lub oddział w innym państwie członkowskim. W odróżnieniu od trybu określonego w pkt 2 powstaje w tym wypadku powiązanie pionowe, w którym spółki tworzące szczyt wnoszą wkłady do spółki europejskiej;
4. przez przekształcenie w spółkę europejską spółki akcyjnej podlegającej wyłącznie prawu państwa członkowskiego i mającej siedzibę statutową oraz główny zarząd na terytorium Wspólnoty, jeżeli spółka przekształcona od co najmniej 2 lat posiada spółkę zależną podlegającą prawu innego państwa członkowskiego. Przekształcenie w tym trybie – ze względu na niski obecnie pułap minimalnego kapitału zakładowego spółki akcyjnej podlegającej wyłącznie prawu polskiemu (100 tys. zł) – może być utrudnione dla spółek o niższym kapitale, minimalny kapitał zakładowy spółki europejskiej wynosi bowiem 120 tys. euro⁹.

Spółka europejska powstaje na podstawie statutu sporządzonego w formie aktu notarialnego. Statut ten powinien określać:

1. nazwę i siedzibę spółki,
2. przedmiot działalności spółki,
3. czas trwania spółki (oznaczony lub nieoznaczony),
4. wysokość kapitału zakładowego wyrażoną w euro (co najmniej 120 tys. euro),
5. liczbę i wartość nominalną akcji,
6. firmy założycieli (akcjonariuszy),
7. liczbę członków zarządu i rady nadzorczej lub rady administrującej¹⁰.

3. System dualistyczny i monistyczny

Rozporządzenie nr 2157/2001 przewiduje możliwość wyboru jednego z dwóch rodzajów zarządzania spółką europejską. W ustawie z dnia 4 marca 2005 r. najwięcej uwagi poświęcono zarządzaniu spółką europejską działającą w Polsce. W szczególności dotyczy to organów takiej spółki ze względu na możliwość wyboru systemu dualistycznego lub monistycznego.

System dualistyczny nie wymagał bardziej szczegółowej regulacji, jest on oparty na znanym schemacie organów spółki akcyjnej, określonym w art. 368-429 k.s.h. – zarząd i rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie (akcjonariuszy).

Nowością w europejskim porządku prawnym przejętą z prawa amerykańskiego jest natomiast system monistyczny, który polega na tym, że jeden organ, w spółce europejskiej jest to rada administrująca, zajmuje się zarówno prowadzeniem spraw spółki, jej reprezentowaniem, jak i sprawowaniem stałego nadzoru nad jej działalnością. Przyjęto domniemanie, że rada administrująca ma wszystkie kompetencje, które nie są zastrzeżone dla walnego zgromadzenia. Zasadą jest, że do rady administrującej i jej członków stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu spółek handlowych o zarządzie i radzie nadzorczej spółki akcyjnej, chyba że przepisy stanowią inaczej. Rada administrująca składa się z co najmniej 3 członków, a w spółce publicznej – 5 członków, powoływanych przez walne zgromadzenie¹¹.

W prawie polskim został przyjęty system dualistyczny. Przepisy Kodeksu spółek handlowych o spółce akcyjnej mają zastosowanie w sprawach, które w rozporządzeniu nr 2157/2001 nie zostały uregulowane albo zostały uregulowane częściowo. Zarazem na mocy art. 39 tego rozporządzenia polski ustawodawca został upoważniony do wydania przepisów regulujących monistyczny system zarządzania w spółce europejskiej. Może, ale nie musi (inna sprawa, że powinien), z tego umocowania skorzystać. Polski ustawodawca nie może natomiast wydać przepisów regulujących dualistyczny system zarządzania w spółce europejskiej¹².

Przypisy

¹     Dz. Urz. WE L 294 z 10.11.2001, s. 1, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 6, t. 4, s. 251, dalej: rozporządzenie nr 2157/2001.

²     Dz. Urz. WE L 294 z 10.11.2001, s. 22, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 6, t. 4, s. 272. Zob. A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2020, s. 607.

³     W.J. Katner, Prawo gospodarcze i handlowe, Warszawa 2020, s. 404.

⁴     Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 259, dalej: ustawa z dnia 4 marca 2005 r.

⁵     A. Koch, J. Napierała, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2021, s. 797.

⁶     Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (wersja skonsolidowana), Dz. Urz. UE C 321E z 29.12.2006, s. 37.

⁷     Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 1467, dalej: „Kodeks spółek handlowych” lub „k.s.h.”.

⁸     W.J. Katner, dz. cyt., s. 406.

⁹     A. Kidyba, dz. cyt., s. 610.

¹⁰    Biznes.gov.pl, Rejestracja spółki europejskiej w Krajowym Rejestrze Sądowym, https://www.biznes.gov.pl/pl/opisy-procedur/-/proc/1505, dostęp: 24.04.2022.

¹¹    W.J. Katner, dz. cyt., s. 407.

¹²    A. Koch, J. Napierała, dz. cyt., s. 797.