Przejęcie zakładu pracy w trybie art. 231 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy1 ma wpływ na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Beneficjentami środków tego funduszu są przede wszystkim pracownicy, byli pracownicy i rodziny pracowników zatrudnionych u pracodawcy prowadzącego fundusz. W zależności od rodzaju przejęcia środki funduszu powinny zostać przekazane w całości lub części nowemu pracodawcy. W niektórych przypadkach brak jest jednak podstaw prawnych do przejęcia jakiejkolwiek części środków funduszu pracodawcy przejmowanego.
W myśl art. 231 k.p. w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. Zgodnie z definicją kodeksową przejście zakładu pracy może przybrać postać przejęcia wszystkich pracowników lub tylko ich części. Z mocy tego przepisu stosunki pracy z pracownikami zatrudnionymi w zakładzie (lub w jego części) w chwili przejęcia zakładu przez innego pracodawcę trwają nadal – z tą różnicą, że w miejsce dotychczasowego pracodawcy wstępuje jako strona nowy podmiot posiadający zdolność zatrudniania pracowników w charakterze pracodawcy. Nowy pracodawca nabywa na zasadzie następstwa prawnego wszelkie prawa wynikające z nawiązanych stosunków pracy z poprzednim pracodawcą oraz przechodzą na niego wszystkie obowiązki, jakie ciążyły na poprzednim pracodawcy, wobec pracowników przejętego zakładu. Pracownicy tego zakładu zachowują prawa przysługujące im przed przejściem tego zakładu na nowego pracodawcę i wiążą ich te same obowiązki, jakie byli obowiązani wykonywać wobec poprzedniego pracodawcy. Do czasu wypowiedzenia tych warunków przez nowego pracodawcę strony są związane warunkami dotychczasowymi.
Należy uznać, że przejściem zakładu pracy jest prawne i faktyczne objęcie całego lub części zakładu pracy przez nowego pracodawcę. Najważniejsze dwa kryteria, które w większości przypadków pozwolą jednoznacznie ustalić, czy nastąpiło przejście zakładu pracy, to:
- przejście części majątku dotychczasowego pracodawcy (budynki, urządzenia, narzędzia, surowce) oraz
- przejęcie przez nowego pracodawcę zadań i funkcji dotychczasowego pracodawcy.
Przejście części zakładu pracy ma zastosowanie wyłącznie do pracowników zatrudnionych na stałe w tej części zakładu pracy, która podlega przejęciu. Dla pracowników zatrudnionych w pozostałej części zakładu pracy nic się nie zmienia. Również pracownicy, których umowy o pracę wygasły lub którym okresy wypowiedzenia zakończyły się przed przejęciem zakładu pracy, nie będą objęci taką zmianą.
Przejęcie zakładu pracy w trybie art. 231 k.p. ma wpływ na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Beneficjentami środków tego funduszu są przede wszystkim pracownicy, byli pracownicy i rodziny pracowników zatrudnionych u pracodawcy prowadzącego fundusz. Środkami funduszu administruje pracodawca i to on jest właścicielem tych środków. Ma to konsekwencje w razie przejścia zakładu pracy w całości lub części na innego pracodawcę. W zależności od rodzaju przejęcia środki funduszu powinny bowiem zostać przekazane w całości lub części nowemu pracodawcy.
W art. 7 ust. 3-3b ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych2 ustawodawca prezentuje różne sytuacje, które mogą wystąpić po przejęciu zakładu lub jego części w trybie art. 231 k.p.:
- W razie przejścia zakładu pracy w trybie art. 231 k.p. na pracodawcę zobowiązanego do tworzenia funduszu fundusz pracodawcy przejmującego przejmuje środki pieniężne, należności i zobowiązania funduszu pracodawcy przekazującego (art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 4 marca 1994 r.).
- W razie przejścia zakładu pracy w trybie art. 231 k.p. na pracodawcę, który nie jest zobowiązany do tworzenia funduszu, pracodawca przejmujący przejmuje środki pieniężne, należności i zobowiązania funduszu pracodawcy przekazującego. Nadwyżka przejętych środków pieniężnych wraz z odsetkami oraz przejętych należności wraz z odsetkami nad przejętymi zobowiązaniami wraz z odsetkami nie stanowi przychodu pracodawcy przejmującego, lecz jest gromadzona na odrębnym rachunku bankowym lub wydzielonym subkoncie i podlega wydatkowaniu na zasadach określonych ustawą dla dokonywania wydatków z funduszu. Art. 8 ust. 2 stosuje się odpowiednio (art. 7 ust. 3a ustawy z dnia 4 marca 1994 r.).
- W razie przejścia części zakładu pracy w trybie art. 231 k.p. na pracodawcę zobowiązanego do tworzenia funduszu fundusz pracodawcy przejmującego zwiększa się, w części przypadającej na liczbę przejmowanych pracowników, o równowartość środków pieniężnych funduszu pracodawcy przekazującego, skorygowanych odpowiednio o należności i zobowiązania funduszu – według stanu na ostatni dzień miesiąca, w którym następuje przejście (art. 7 ust. 3b ustawy z dnia 4 marca 1994 r.).
Ustawodawca uregulował zatem sytuacje, w których albo następuje przejście całego zakładu pracy na nowego pracodawcę, albo co prawda następuje przejście części zakładu, ale przy założeniu, że pracodawca przejmujący jest zobowiązany do tworzenia funduszu. Nie uregulował natomiast sytuacji, w której pracodawca przejmujący do momentu przejścia nie miał obowiązku tworzenia funduszu, lecz taki obowiązek zaczął na nim spoczywać z dniem przejęcia pracowników.
Jak wskazuje się w doktrynie: „W takiej sytuacji zasadnicze znaczenie ma interpretacja pojęcia «pracodawca zobowiązany do tworzenia funduszu», o czym mowa w art. 7 ust. 3b u.z.f.ś.s. [tj. ustawy z dnia 4 marca 1994 r. – przyp. red.] Wynika to z faktu, że ad casum do momentu przejścia części zakładu pracy pracodawca przejmujący nie był zobowiązany i nie stworzył funduszu, natomiast taki obowiązek spoczywa na nim od momentu przejścia części zakładu pracy (od 1 stycznia 2004 r. zatrudnia powyżej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty). Uważam, że pojęcie «pracodawca zobowiązany do tworzenia funduszu» należy w zaistniałej sytuacji interpretować w ten sposób, że dotyczy to zarówno zakładu pracy, jak i pracodawcy, którego zobowiązanie do tworzenia funduszu powstało dopiero w związku z przejściem części zakładu pracy na nowego pracodawcę.
Przedstawiona interpretacja jest zgodna zarówno z literalnym brzmieniem art. 7 ust. 3b u.z.f.ś.s., jak i z jego celem, a mianowicie umożliwieniem jak najszerszego korzystania przez pracowników ze środków funduszu tworzonego na ich rzecz”3.
Autorka podziela powyższy pogląd.
Regulacje określające, którzy pracodawcy są zobowiązani do tworzenia funduszu, zawiera art. 3 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. Zgodnie z art. 3 ust. 1 fundusz tworzą pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Kolejna grupa pracodawców zobowiązanych do tworzenia funduszu to pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, którzy tworzą fundusz na wniosek zakładowej organizacji związkowej (art. 3 ust. 1c). Jeśli zatem podmiot przejmujący część zakładu pracy w trybie art. 231 k.p. jest – zgodnie z powyższymi wymogami – pracodawcą zobowiązanym do tworzenia funduszu, to fundusz pracodawcy przejmującego zwiększa się, w części przypadającej na liczbę przejmowanych pracowników, o równowartość środków pieniężnych funduszu pracodawcy przekazującego (skorygowanych odpowiednio o należności i zobowiązania funduszu według stanu na ostatni dzień miesiąca, w którym następuje przejście).
Zasady podziału środków stanowiących równowartość odpisu podstawowego, obciążającego koszty pracodawcy przekazującego, dotyczącego roku, w którym następuje przejście części zakładu pracy, określa porozumienie między pracodawcami (art. 7 ust. 3c). Przekazywanie środków funduszowych między pracodawcami następuje w terminie 30 dni od daty przejścia części zakładu pracy, chyba że porozumienie między pracodawcami stanowi inaczej (art. 7 ust. 3d).
Z powyższych przepisów wynikają obowiązki obu pracodawców (przekazującego i przejmującego) co do przekazania środków na rachunek zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Pracodawca przekazujący winien te środki przekazać na rzecz pracodawcy przejmującego, a pracodawca przejmujący winien je przekazać na rachunek funduszu. Jeżeli środki te nie zostaną przekazane, pracodawcy przejmującemu będzie służyło roszczenie o wypłatę środków pieniężnych zgromadzonych na tym funduszu w wysokości określonej w art. 7 ust. 3b ustawy z dnia 4 marca 1994 r.
W razie przejścia części zakładu pracy w trybie art. 231 k.p. na pracodawcę, który nie jest zobowiązany do tworzenia funduszu, brak jest natomiast podstaw prawnych do przejęcia jakiejkolwiek części środków funduszu pracodawcy przejmowanego. Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. nie reguluje takiego przekazania (brak jest regulacji w tym zakresie), co oznacza, że środki te pozostają na odrębnym rachunku pracodawcy przejmowanego, który może je wykorzystać, ale tylko na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu, na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych oraz na tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego.
Środki rozdysponowane zgodnie z powyższym zasadami powinny być wykorzystane zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 4 marca 1994 r. Przez działalność socjalną należy rozumieć usługi świadczone przez pracodawców na potrzeby różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, sprawowanej przez dziennego opiekuna lub nianię, w przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego, udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową (art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r.). Warto podkreślić, że takie finansowanie powinno być dokonywane zgodnie z zasadami określonymi w art. 8 ust. 1 wspomnianej ustawy – powinno uwzględniać tzw. kryterium socjalne. Stosownie do powołanej regulacji przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu.
Przypisy
1 Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm., dalej: „Kodeks pracy” lub „k.p.”.
2 Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 923, dalej: ustawa z dnia 4 marca 1994 r.
3 M. Gersdorf, w: M. Raczkowski, K. Rączka, M. Gersdorf, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2014, art. 23(1).
