Przedsiębiorcy coraz chętniej godzą się na zatrudnianie osób spoza obszaru krajów członkowskich UE. Można domniemać, że wynika to m.in. ze wzrostu masowej migracji w krajach UE. Większość tych osób będzie pracować w oparciu o umowy cywilnoprawne tj. umowę zlecenia. W związku z powyższym za kluczowe uchodzi ustalenie, czy pracownicy/zleceniobiorcy będą podlegać ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Przykładowo z dniem 22 marca 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie wydał decyzję nr DI/200000/43/274/2024 stwierdzając, że osoby spoza UE wykonujące na terytorium RP umowy zlecenia, będą podlegać ubezpieczeniom społecznym na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych uzasadniając powyższe stanowisko uznał, że w myśl art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. „Nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.” Z wymienionych w niniejszym przepisie warunków wynika, że powinny one być spełnione łącznie, aby skutkowały wyłączeniem cudzoziemca z obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, tzn.: osoba jest cudzoziemcem, jej pobyt w Polsce nie może mieć charakteru stałego, jest zatrudniona w obcym przedstawicielstwie dyplomatycznym, urzędzie konsularnym, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych.
W świetle art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. osoby fizyczne, które na obszarze RP są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, mowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu. Innymi słowy przepisy cytowanej ustawy w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym nie uzależniają objęcia ubezpieczeniami od posiadanego obywatelstwa, miejsca zamieszkania czy pobytu jak również od tego przez jaki czas praca jest świadczona, bowiem za istotny uchodzi fakt zawarcia z polskim podmiotem umowy rodzącej zgodnie z przepisami obowiązek ubezpieczeń społecznych oraz wykonywanie pracy w ramach tych umów na obszarze Polski.
W wyroku z dnia 12 lipca 2017 r. sygn. akt II UK 295/16 Sąd Najwyższy uznał, że: „(…) migracja osób jest dziś zjawiskiem powszechnym. Wiąże się ona często z poszukiwaniem pracy zarobkowej, a co za tym idzie ujawnia się problem podlegania ubezpieczeniu społecznemu, które jest immanentnie przypisane do aktywności zawodowej, skoro ma stanowić zabezpieczenie przed niebezpieczeństwem ryzyk ubezpieczeniowych (choroba, wypadek przy pracy, niezdolność do pracy, wiek, macierzyństwo). Zagadnienie to dotyczy cudzoziemców, którzy podejmują aktywność zawodową na obszarze kraju.” Sąd pod pojęciem stałego pobytu rozumie: „pobyt niezmienny w danym okresie, czyli w okresie realizacji podstawy ubezpieczenia, przy czym nie ma większego znaczenia okoliczność dotycząca tego, jaką administracyjną gwarancję prowadzenia działalności lub zapewnienie pobytu miał w Polsce obywatel państwa obcego.”
Również w wyroku z dnia 4 listopada 2022 r. sygn. akt III AUa 994/21 Sąd Apelacyjny w Lublinie stwierdził, że: „(…) nie do pogodzenia byłby fakt, że z jednej strony państwo polskie pozwala cudzoziemcowi na czasowy pobyt w kraju, wyraża zgodę na jego legalne zatrudnienie a z drugiej strony pozbawia go powszechnej ochrony ubezpieczeniowej wiążącej się z realizacją ważnego tytułu do ubezpieczenia. W istocie prowadziłoby to do dyskryminacji cudzoziemskich zleceniobiorców. Jest to niedopuszczalne z punktu widzenia celu jakiemu służy zabezpieczenie społeczne. Pojęcie pobytu o charakterze stałym z art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie zależy bezpośrednio od przepisów ustawy o cudzoziemcach w szczególności od czasu, na który cudzoziemcowi udziela się zezwolenia na pobyt w Polsce (…)”.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lipca 2023 r., sygn. akt I USKP 20/23 w pełni podzielił stanowisko organu rentowego, zgodnie z którym, skoro ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, to podlegają im także obywatele państw obcych, którzy podejmują działalność stanowiącą podstawę objęcia ich obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.
Tym samym cudzoziemcy zatrudnieni na podstawie umowy zlecenia z tytułu wykonywania pracy w ramach tej umowy będą podlegać ubezpieczeniom społecznym na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców.
