Postanowienie art. 73 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. gwarantuje wolność działalności twórczej i artystycznej. Zgodnie z jego treścią: „Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury”. Wolność badań naukowych odnosi się do osób fizycznych, nie zaś do osób prawnych czy innego rodzaju jednostek organizacyjnych. W sytuacji prowadzenia badań przez instytucje mówimy o formalnym prowadzeniu badań, ponieważ ich aspekt materialny będą realizowały osoby fizyczne pracujące na rzecz danego podmiotu.
Postanowienie art. 51 Konstytucji RP zawiera natomiast normę gwarantującą prawo do ochrony danych osobowych. Przepis ten stanowi że:
„1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.
2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.
4. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.
5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa”.
Z jednej strony – badacze, realizując wolność prowadzenia badań naukowych, muszą uwzględniać pewne ograniczenia wynikające z zasady ochrony danych osobowych. Mogą pozyskiwać dane osobowe zarówno zwykłe, jak i te, które należą do kategorii danych szczególnych (art. 9 ust. 2 lit. j rozporządzenia 2016/679), lecz przetwarzanie uzyskanych informacji musi się odbywać z poszanowaniem reguł wskazanych w art. 469b ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Z drugiej strony – administrator przed udostępnieniem danych musi ocenić, czy w jego przypadku nie istnieją okoliczności ograniczające możliwość udostępnienia danych.
Zgodnie z art. 4 pkt 1 rozporządzenia 2016/679 „dane osobowe” oznaczają wszelkie informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej („osobie, której dane dotyczą”); możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować, w szczególności na podstawie identyfikatora, takiego jak imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden szczególny czynnik określający fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej bądź kilka takich szczególnych czynników.
Szczególna kategoria danych osobowych na mocy art. 9 ust. 1 przywołanego rozporządzenia to natomiast dane osobowe ujawniające pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych oraz dane genetyczne, dane biometryczne pozwalające na jednoznaczne zidentyfikowanie osoby fizycznej lub dane dotyczące zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej tej osoby.
Badania naukowe, w szczególności w takich obszarach, jak medycyna, socjologia, psychologia, pedagogika, politologia czy ekonomia, dla prawidłowego, rzetelnego opisu rzeczywistości wymagają od badacza pozyskania danych o osobach fizycznych.
Działalność naukowa jest zdefiniowana w art. 4 p.s.w.n. Art. 4 ust. 1 tej ustawy wskazuje, że: „Działalność naukowa obejmuje badania naukowe, prace rozwojowe oraz twórczość artystyczną”. Art. 4 ust. 2 stanowi natomiast, że badania naukowe są działalnością obejmującą:
1) badania podstawowe rozumiane jako prace empiryczne lub teoretyczne mające przede wszystkim na celu zdobywanie nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie zastosowanie komercyjne;
2) badania aplikacyjne rozumiane jako prace mające na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności, nastawione na opracowywanie nowych produktów, procesów lub usług lub wprowadzanie do nich znaczących ulepszeń.
Prace rozwojowe – zgodnie z art. 4 ust. 3 p.s.w.n. – są działalnością obejmującą nabywanie, łączenie, kształtowanie i wykorzystywanie dostępnej aktualnie wiedzy i umiejętności, w tym w zakresie narzędzi informatycznych lub oprogramowania, do planowania produkcji oraz projektowania i tworzenia zmienionych, ulepszonych lub nowych produktów, procesów lub usług, z wyłączeniem działalności obejmującej rutynowe i okresowe zmiany wprowadzane do nich, nawet jeżeli takie zmiany mają charakter ulepszeń.
Maciej Sobiech
dyrektor Oddziału Wielkopolskiego
doradca podatkowy nr 09809
radca prawny nr wpisu 1845
