Sygnalizowanie nieprawidłowości, będące aktem ujawnienia informacji o naruszeniach prawa, odgrywa kluczową rolę w przeciwdziałaniu korupcji, nadużyciom i innym nieetycznym praktykom w sektorze publicznym i prywatnym. W odpowiedzi na rosnącą potrzebę zapewnienia skutecznej ochrony sygnalistom, Polska implementowała dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 poprzez uchwalenie ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (dalej jako: Ustawa).
Ustawa o ochronie sygnalistów wprowadza szereg istotnych regulacji mających na celu zapewnienie skutecznej ochrony osobom zgłaszającym naruszenia prawa. Definiuje ona m.in. „sygnalista”, „naruszenie prawa”, „działanie odwetowe” oraz „informacja o naruszeniu prawa”. Definicje te, choć generalnie precyzyjne, pozostawiają pewne pole do interpretacji, co może prowadzić do trudności w ich praktycznym stosowaniu.
Ustawa przewiduje zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne procedury zgłaszania naruszeń. Podmioty prawne zatrudniające co najmniej 50 pracowników są zobowiązane do ustanowienia wewnętrznych procedur zgłaszania, zapewniających anonimowość sygnalistom. Zgłoszenia zewnętrzne mogą być kierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich lub właściwych organów publicznych.
Ochrona sygnalistów przed działaniami odwetowymi stanowi centralny element Ustawy. Przewiduje ona szereg środków ochrony, w tym zakaz podejmowania działań odwetowych, prawo do odszkodowania oraz przywrócenia do poprzedniego stanu. Dodatkowo, Ustawa gwarantuje zachowanie poufności danych sygnalisty. W określonych sytuacjach, sygnalista może dokonać ujawnienia publicznego, korzystając z ochrony przewidzianej w Ustawie. Ustawa wprowadza również sankcje karne za podejmowanie działań odwetowych wobec sygnalistów, ujawnianie ich tożsamości oraz zgłaszanie nieprawdziwych informacji. Adekwatność tych sankcji może jednak budzić pewne wątpliwości.
Ustawa o ochronie sygnalistów stanowi istotny krok w kierunku zapewnienia skutecznej ochrony osobom zgłaszającym naruszenia prawa, w szczególności poprzez szeroki zakres podmiotów i osób objętych ochroną, wprowadzenie zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych kanałów zgłaszania, gwarancje anonimowości oraz sankcje karne za działania odwetowe.
Jednakże należy wskazać, iż Ustawa może rodzić pewne trudności w praktycznym stosowaniu niektórych definicji. Istnieje także ryzyko nadużywania procedur zgłaszania oraz możliwe problemy z zapewnieniem skutecznej ochrony sygnalistom w praktyce.
Ustawa o ochronie sygnalistów stanowi istotny krok w kierunku budowy kultury organizacyjnej opartej na transparentności i odpowiedzialności. Jej skuteczność będzie jednak zależeć od właściwej implementacji i egzekwowania jej przepisów. Konieczne jest również prowadzenie dalszych badań i analiz, które pozwolą na ocenę rzeczywistego wpływu Ustawy na poziom ochrony sygnalistów w Polsce. Istotne jest również prowadzenie działań edukacyjnych i informacyjnych, które przyczynią się do zwiększenia świadomości społecznej w zakresie znaczenia sygnalizowania nieprawidłowości oraz praw i obowiązków sygnalistów.
Instytut Studiów Podatkowych zapewnia kompleksową pomoc w zakresie wdrożenia ustawy o ochronie sygnalistów, w zakresie doradztwa, szkoleń, opracowania niezbędnych procedur.
W przypadku zainteresowania zapraszamy do kontaktu.
