TSUE w wyroku z dnia 4 października 2024 r. w sprawie C‑171/23 orzekał w sprawie oceny tworzenia fikcyjnych spółek dla zachowania prawa do zwolnienia podmiotowego z podatku od towarów i usług oraz możliwości uznania takiego zachowania za nadużycie prawa.
Wyrok został wydany wobec spółki z siedzibą w Chorwacji. Organ podatkowy wydał wobec spółki decyzję podatkową opierającą się na wynikach kontroli podatkowej, w której stwierdzono, że utworzenie nowej spółki jest związane z agresywnym planowaniem podatkowym, mającym na celu utrzymanie korzystania ze zwolnienia z VAT przewidzianego w art. 90 ustawy o VAT, z którego korzystało przedsiębiorstwo w odniesieniu do działalności gastronomicznej, która w rzeczywistości nadal była wykonywana przez tę ostatnią spółkę. Chorwacki organ podatkowy uważał, że w rzeczywistości nie doszło do przerwania działalności przez spółkę SS-UGO i że utworzenie nowej spółki, a mianowicie UP CAFFE, jest w rzeczywistości fikcyjne. W konsekwencji sporna decyzja podatkowa przewiduje zarówno opodatkowanie UP CAFFE VAT należnym z tytułu tej działalności, jak i uznanie prawa do odliczenia VAT należnego lub zapłaconego w związku z tą działalnością. UP CAFFE zaskarżyła zgodność z prawem spornej decyzji podatkowej. Sąd postanowił zwrócić się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym: „Czy prawo Unii nakłada na krajowe organy i sądy obowiązek określenia zobowiązania w [VAT] (a nie – nieuwzględnienia wniosku o zwrot podatku), w przypadku gdy obiektywne okoliczności sprawy wskazują na to, że dokonano oszustwa w zakresie VAT poprzez utworzenie nowej spółki, to jest poprzez przerwanie podlegającej opodatkowaniu ciągłości działalności poprzedniej spółki, w sytuacji, w której podatnik wiedział lub powinien wiedzieć, że bierze udział w takim działaniu, i gdy prawo krajowe w momencie wystąpienia zdarzenia powodującego powstanie obowiązku podatkowego nie przewiduje takiego określenia zobowiązania?”.
TSUE wskazał, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, że stwierdzenie w dziedzinie VAT istnienia praktyki stanowiącej nadużycie zakłada, po pierwsze, że dana transakcja pomimo formalnego spełnienia warunków przewidzianych przez właściwe przepisy dyrektywy VAT i transponujące ją przepisy prawa krajowego skutkuje uzyskaniem korzyści podatkowej, której przyznanie byłoby sprzeczne z celem zamierzonym przez te przepisy, oraz po drugie, że z ogółu obiektywnych elementów wynika, że zasadniczy cel tej transakcji stanowi uzyskanie korzyści podatkowej. Zakaz nadużyć jest bezprzedmiotowy wówczas, gdy dane transakcje mogą mieć inne uzasadnienie niż tylko osiągnięcie korzyści podatkowych.
Zdaniem TSUE, jeżeli spółka została utworzona w celu utrzymania możliwości korzystania z systemu zwolnienia z VAT przewidzianego w art. 287 pkt 19 dyrektywy VAT w odniesieniu do działalności, co do której wydaje się, że była ona wcześniej wykonywana przez inną spółkę, w chwili gdy ta ostatnia przestała spełniać warunki konieczne do korzystania z tego systemu, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego, przyznanie takiej korzyści podatkowej nie odpowiadałoby celom, którym służy ten system.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dyrektywa nie może sama z siebie tworzyć obowiązków po stronie jednostki, a zatem państwo członkowskie nie może powoływać się na dyrektywę jako taką przeciwko tej jednostce, o tyle odmowa skorzystania z prawa w wyniku praktyki stanowiącej nadużycie nie należy do sytuacji przewidzianych przez to orzecznictwo (wyrok TSUE z dnia 18 grudnia 2014 r., sygn. C‑131/13).
Należy wreszcie dodać, że w przypadku praktyk stanowiących nadużycie dane transakcje wchodzące w ich zakres powinny zostać przedefiniowane w taki sposób, aby odtworzyć sytuację, która istniałaby, gdyby nie dokonano transakcji stanowiących wspomniane nadużycie, oraz że ta zmiana kwalifikacji nie może jednak wykraczać poza to, co jest konieczne do zapewnienia prawidłowego poboru VAT i uniknięcia oszustw (wyrok z dnia 21 lutego 2006 r., C‑255/02). Trybunał wyjaśnił również, że stosowanie zasady zakazu praktyk stanowiących nadużycie w dziedzinie VAT wymaga przede wszystkim określenia sytuacji takiej, jaka istniałaby w braku transakcji stanowiących taką praktykę, a następnie oceny tej sytuacji „przekwalifikowanej” w świetle właściwych przepisów prawa krajowego i dyrektywy VAT (wyrok TSUE z dnia 22 listopada 2017 r., C‑251/16).
W niniejszej sprawie zasady te oznaczają co najmniej, że spółka, której utworzenie stanowiłoby nadużycie, podlegałaby VAT, który miałby zastosowanie w braku takiego nadużycia, a ponadto, jeżeli spełnione są przesłanki, korzystałaby z prawa do odliczenia VAT należnego lub zapłaconego z tytułu wykonywanej przez nią działalności, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego.
Mając na względzie powyższe rozważania, na zadane pytanie TSUE odpowiedział, że dyrektywę VAT w świetle zasady zakazu praktyk stanowiących nadużycie należy interpretować w ten sposób, że jeżeli zostanie wykazane, iż utworzenie spółki przedstawia praktykę stanowiącą nadużycie mającą na celu utrzymanie możliwości korzystania z systemu zwolnienia z VAT przewidzianej w art. 287 pkt 19 tej dyrektywy do działalności uprzednio wykonywanej w ramach korzystania z tego systemu przez inną spółkę, dyrektywa ta wymaga, aby utworzona w ten sposób spółka nie mogła korzystać z tego systemu, nawet w braku przepisów szczególnych ustanawiających zakaz takich praktyk stanowiących nadużycie w krajowym porządku prawnym.
Karolina Karaś
tel. 32 259 71 50
