4. Prawnopodatkowa kwalifikacja mokrego tytoniu
W wyroku z dnia 25 stycznia 208 r. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł odnośnie
prawnopodatkowej kwalifikacji mokrego tytoniu na gruncie przepisów ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku
akcyzowym (dalej: ?u.p.a.?), zwłaszcza w kontekście ustalenia zakresu pojęciowego suchego tytoniu.
W ocenie NSA poprzestanie na wykładni językowej art. 99a ust. 1 u.p.a. prowadziłoby
do wniosku, że susz tytoniowy oznacza tytoń całkowicie pozbawiony wilgoci czy wody, skoro z przepisów nie wynika, w
jakim stopniu ma być on pozbawiony wilgoci, albowiem ustawodawca nie odwołuje się do stopnia wilgotności tytoniu, od
którego uzależnione byłoby uznanie tytoniu za suchy i nie odsyła w tym względzie do żadnych innych przepisów. W
szczególności, nie ma w analizowanym przepisie odesłania ani nawiązania do norm wilgotności tytoniu przyjmowanych
dla innych niż podatkowe celów, a stosownie do art. 217 Konstytucji RP, wszystkie istotne elementy stosunku
daninowego powinny być uregulowane bezpośrednio w ustawie. Ponieważ nawet wysuszony tytoń nie występuje w formie
całkowicie pozbawionej wody, zatem pojęcia suchy tytoń nie można rozumieć dosłownie, a więc jako wyrobu całkowicie
pozbawionego wilgoci. W art. 99a ust. 1 u.p.a. nie chodzi zatem o tytoń pozbawiony całkowicie wilgoci czy wody, gdyż
taka wykładnia pojęcia suchego tytoniu byłaby wykładnią ad absurdum, prowadziłaby bowiem do takiego zinterpretowania
tego przepisu, że byłby on pozbawiony desygnatów w rzeczywistości. W tej sytuacji, skoro ustalenie znaczenia
przepisu ze względu na jego kontekst językowy prowadzi do skutków niezamierzonych oraz niezgodnych z celami
instytucji, która określa interpretowany przepis, konieczne jest posłużenie się wykładnią funkcjonalną (por. J.
Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988 r., s. 143-144)?.
Biorąc powyższe pod uwagę NSA stanął na
stanowisku, że użycie w art. 99a ust. 1 u.p.a. określenia „susz tytoniowy” i „suchy tytoń” użyto dla potrzeb
wyraźnego rozróżnienia pewnego etapu przerobu tytoniu i fazy rozpoczęcia jego przerobu, polegającej m.in. na
suszeniu wyrobu i związanych z tym suszeniem reakcjach biochemicznych. Dopiero tytoń przetworzony, pozbawiony cechy
rośliny żywej, w którym zaszły właściwe zmiany, należy uznać za susz tytoniowy i z pewnością jedynym kryterium
decydującym o uznaniu wyrobu za susz tytoniowy nie jest zawartość wody w liściach. To stopień przetworzenia tytoniu,
a nie jego wilgotność jest głównym wyznacznikiem tego, czy wyrób należy uznać za susz tytoniowy, bowiem to stopień
przetworzenia tytoniu, a nie jego wilgotność ma wpływ na możliwość faktycznego wykorzystania tytoniu. Świadczy o tym
również wprowadzone przez ustawodawcę w treści analizowanego uregulowania zastrzeżenie „niebędący jeszcze wyrobem
tytoniowym”, które miało na celu uwzględnienie ? dla potrzeb ustawy ? etapu przerobu tytoniu, odróżnienie tytoniu
(żywej rośliny) od wyrobu tytoniowego w rozumieniu art. 98 u.p.a.
Za przyjęciem, że to stopień przetworzenia tytoniu decyduje o tym, czy mamy do
czynienia z suszem tytoniowym jako suchym tytoniem niebędącym jeszcze wyrobem tytoniowym, czy już z wyrobem
tytoniowym, przemawia także zestawienie art. 99a ust. 1 u.p.a. z treścią art. 98 ust. 1 u.p.a., który przewiduje, że
do wyrobów tytoniowych w rozumieniu ustawy zalicza się bez względu na kod CN: 1) papierosy; 2) tytoń do palenia; 3)
cygara i cygaretki. Ustęp 2-4 definiuje przy tym papierosy, cygara i cygaretki. Według zaś ust. 5, za tytoń do
palenia uznaje się: 1) tytoń, który został pocięty lub inaczej podzielony, skręcony lub sprasowany w postaci bloków
oraz nadający się do palenia bez dalszego przetwarzania przemysłowego; 2) odpady tytoniowe będące pozostałościami
liści tytoniu i produktami ubocznymi uzyskanymi podczas przetwarzania tytoniu lub produkcji wyrobów tytoniowych,
oddane do sprzedaży detalicznej, niebędące papierosami, cygarami lub cygaretkami, a nadające się do palenia.
Takie
rozumienie suchego tytoniu znajduje też potwierdzenie w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy o zmianie
niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej, która z dniem 1 stycznia 2013 r. dodała w art. 2 ust. 1
pkt 1 u.p.a. do pojęcia wyrobów akcyzowych susz tytoniowy i wprowadziła przytoczony powyżej art. 99a u.p.a.
dotyczący suszu tytoniowego (art. 7 pkt 15 ustawy z 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z
realizacją ustawy budżetowej – Dz. U. z 2012 r. poz. 1456). Z dniem 1 stycznia 2013 r. opodatkowano podatkiem
akcyzowym susz tytoniowy, podczas gdy do końca 2012 r. tzw. surowiec tytoniowy nie podlegał opodatkowaniu tym
podatkiem (por. m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 lipca 2014 r., sygn. I FSK 999/13). W
uzasadnieniu do projektu tej ustawy (druk nr 809 z dnia 18 października 2012 r.) wskazano, że te zmiany wynikały z
braku dotychczas (na gruncie obowiązującej uprzednio ustawy o podatku akcyzowym) możliwości uznania suszu
tytoniowego (suchego tytoniu niebędącego jeszcze wyrobem tytoniowym) za wyrób akcyzowy. Jak podkreślono, w
poprzednim stanie prawnym brak było regulacji pozwalających na monitorowanie obrotu suszem tytoniowym, a to
przyczyniło się do rozwoju nielegalnej produkcji wyrobów tytoniowych. W praktyce oznaczało to, że aby susz tytoniowy
nadawał się do palenia, a tym samym mógł zostać uznany za tytoń do palenia (wyrób akcyzowy) wystarczyło, że został
on pocięty lub inaczej podzielony. Wprowadzenie regulacji w powyższym zakresie było konieczne w celu zabezpieczenia
wpływów do budżetu państwa oraz przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom na rynku i miało na celu przeciwdziałanie
nielegalnej produkcji wyrobów tytoniowych. Rozszerzenie od 1 stycznia 2013 r. katalogu wyrobów akcyzowych o susz
tytoniowy miało więc na celu przeciwdziałanie nielegalnej produkcji wyrobów tytoniowych i „ochronę uczciwych
przedsiębiorców, płacących rzetelnie podatki, którym mogą spadać obroty przez nielegalny obrót tytoniem bez akcyzy”.
Określenia „susz tytoniowy” i „suchy tytoń” przyjęto zatem dla potrzeb wyraźnego rozróżnienia pewnego etapu przerobu
tytoniu i fazy rozpoczęcia jego przerobu. Wprowadzenie pojęcia suszu tytoniowego miało na celu odróżnienie upraw
tytoniu (a więc tytoniu nie będącego wyrobem akcyzowym) od tytoniu ściętego (który miał być, według zamiarów
ustawodawcy, wyrobem akcyzowym). Z powyższego wynika, że określenia „susz” czy „suchy” nie miały nawiązywać do
stopnia wilgotności tytoniu, ale do stopnia jego przetworzenia.
Potwierdzeniem wyżej przedstawionego rozumienia suchego tytoniu jest ustawowe
doprecyzowanie definicji suszu tytoniowego z art. 99a ust. 1 u.p.a. wprowadzone przez art. 7 pkt 3 lit. a) ustawy z
dnia 8 listopada 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. z 2013r. poz.
1645), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2014 r. Na mocy tej regulacji „suchy tytoń” zastąpiono zwrotem „(…)
bez względu na wilgotność, tytoń, który nie jest połączony z żywa rośliną (…)”, doprecyzowując, że za susz
tytoniowy uznaje się, bez względu na wilgotność, tytoń, który nie jest połączony z żywą rośliną i nie jest jeszcze
wyrobem tytoniowym. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że „ucieczka” podatników akcyzy w „mokry tytoń”
zagrażała osiągnięciu założonych wpływów budżetowych. Ta zmiana miała na celu doprecyzowanie istniejącej regulacji,
wobec pojawiających się na jej tle wątpliwości. Miała ona zatem charakter uściślający i wyjaśniający wątpliwości,
eliminując dotychczasowy brak precyzji przepisów, nie była natomiast zmianą normatywną wprowadzającą definicję suszu
tytoniowego odmienną od dotychczasowej.
Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznający tę sprawę
podziela zatem pogląd wyrażany w orzecznictwie, że za susz tytoniowy należy przyjąć każdą część tytoniu niepołączoną
z żywą rośliną, niezależnie od tego czy susz tytoniowy będzie w przyszłości, to jest po odpowiednim przetworzeniu
wyrobem tytoniowym, czy też nigdy nie będzie tym wyrobem tytoniowym (por. m.in. wyrok NSA z dnia 18 sierpnia 2015
r., sygn. I GSK 2040/13; wyrok NSA z 25 września 2015 r., sygn. II GSK 1176/14; wyrok NSA z dnia 30 marca 2016 r.,
sygn. I GSK 270/14; wyrok NSA z dnia 30 czerwca 2016r., sygn. I GSK 270/14; por. także komentarz do art. 99a u.p.a.
w: Sz. Parulski, „Akcyza. Komentarz”, Wolters Kluwer, wyd. 3).
Marek Zagórski
konsultant
podatkowy
marek.zagorski@isp-modzelewski.pl
tel.
(22) 517 30 60
