Akcyza i Podatek Akcyzowy – Serwis ISP – Nr. 62/2023

Tekst prof. W. Modzelewskiego: Obowiązek podatkowy drugiego stopnia w akcyzie – powszechny charakter opodatkowania

Obowiązek podatkowy drugiego stopnia w podatku akcyzowym (zwany również wtórnym obowiązkiem podatkowym) polega na tym, że wyrób akcyzowy, który już był przedmiotem opodatkowania tym podatkiem, jest przedmiotem kolejnego lecz innego niż poprzednie zdarzenia lub czynności, co powoduje, że uczestniczący w nim podmiot staje się podatnikiem tego podatku. Ogólna zasada jednokrotności opodatkowania w tym podatku obowiązuje tylko w przypadku obowiązku podatkowego pierwszego stopnia. Przypomnę, że powstaje on w przypadku gdy dany wyrób jest przedmiotem pierwszego zdarzenia (czynności) z tej grupy, który podlega opodatkowaniu. W zależności od modelu opodatkowania akcyzą tych wyrobów, są to np.:

1. wytworzenie wyrobu na terytorium kraju,
2. import wyrobu, gdy miejscem importu jest Polska,
3. nabycie wewnątrzwspólnotowe wyrobu na terytorium kraju,
4. ubytek (strata) wyrobu poprzedzająca zdarzenia wymienione w pkt 1-3.

W przypadku powyższej grupy zdarzeń podlegających opodatkowaniu jednak może nie powstać podatek należny lub jego wysokość może być uzależniona od szczególnego przeznaczenia akcyzowego tych wyrobów (zwolnienie ze względu na przeznaczenie lub obniżona stawka ze względu na przeznaczenie). Obowiązek podatkowy drugiego stopnia powstaje, gdy wyrób był już w sensie prawnym opodatkowany na poprzednim etapie, lecz następnie jest na terytorium kraju przedmiotem następujących zdarzeń lub stanów:

1. zmiany przeznaczenia wyrobu, który był zwolniony od podatku ze względu na przeznaczenie,
2. zmiany przeznaczenia wyrobu, który był niżej opodatkowany ze względu na przeznaczenie,
3. posiadania wyrobów nieopodatkowanych lub niżej opodatkowanych ze względu na przeznaczenie przez podmiot nieuprawniony do ich posiadania,
4. zamiaru użycia wyrobów wymienionych w pkt 1) i 2) na cele nieuprawniające do zwolnienia podatkowego w przypadkach określonych w przepisach prawa,
5. niedochowania wymogów formalnych dotyczących posiadania lub potencjalnego przeznaczenia wyrobów wymienionych w pkt 1) lub 2).

Oczywiście lista tych zdarzeń jest i może być nieco dłuższa. Jeśli podmiot uczestniczący w tych zdarzeniach jest podatnikiem (czyli ma jego potencjalne cechy), powstaje z tego tytułu obowiązek podatkowy drugiego stopnia i powinna być przez niego złożona deklaracja oraz zapłacone zobowiązanie podatkowe. Tym podatnikiem może być każdy podmiot, nawet nie prowadzący w jakiejkolwiek postaci działalności gospodarczej (rolnik ryczałtowy, jednostka budżetowa lub nawet konsument), czyli podatek ten staje się daniną powszechną. Należy postulować, aby miały tu zastosowanie uproszczone zasady deklarowania i ewidencjonowania oraz krótsze terminy płatności, gdyż zdarzenia te mają najczęściej charakter jednostkowy i każde z nich musi podlegać odrębnemu opodatkowaniu. Można oczywiście zastosować w tym przypadku również miesięczny okres rozliczeniowy, jeżeli przypadki te miały charakter powtarzalny. Podatnik, który wykonał czynności podlegające opodatkowaniu z tej grupy najczęściej nie jest zarejestrowanym podatnikiem akcyzy i jego rejestracja powinna nastąpić najpóźniej w dniu złożenia deklaracji z tytułu tych zdarzeń.

Prof. dr hab. Witold Modzelewski