Ekologiczne programy gmin – stanowisko TSUE w zakresie VAT

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał w ostatnich dniach wyroki w dwóch ważnych dla polskich samorządów sprawach. Oba dotyczą rozliczeń w zakresie VAT  w  gminach. Pierwszy wydany w sprawie C‑612/21  odnosi się do kwestii  instalacji fotowoltaicznych, drugi zaś  do usuwania azbestu (C‑616/21).

Pierwszy dotyczy rozliczenia Gminy przeprowadzającej projekt instalacji systemów odnawialnych źródeł energii. Wniosek o wydanie orzeczenia został złożony w ramach sporu pomiędzy Gminą O., położoną w Polsce, a Dyrektorem Krajowej Informacji Skarbowej w przedmiocie skierowanej do tej gminy indywidualnej interpretacji podatkowej dotyczącej opodatkowania tej gminy podatkiem od wartości dodanej (VAT) w odniesieniu do transakcji polegających na zawarciu przez rzeczoną gminę umowy z niektórymi z jej mieszkańców w celu instalacji systemów odnawialnych źródeł energii (zwanych dalej „systemami OZE”) na ich nieruchomościach w zamian za świadczenie pieniężne ze strony tych mieszkańców.

W przestawionej sprawie Gmina była obowiązana wyłonić wykonawcę i sprawować nadzór nad realizacją. Odpowiadać ma  również za rozliczenie projektu, zaś mieszkańcy zobowiązali się do uiszczenia wkładu własnego (do 25 proc. kosztów) na rachunek gminy. Systemy mają pozostać własnością gminy przez 5 lat (przez okres realizacji projektu), po upływie tego okresu mają stać się  własnością  właścicieli nieruchomości, na których będą montowane.

Naczelny Sąd Administracyjny,  do którego  ostatecznie wpłynęła skarga kasacyjna  na rozstrzygnięcie WSA będące skutkiem sporu postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy przepisy dyrektywy [2006/112], a w szczególności art. 2 ust. 1, art. 9 ust. 1 i art. 13 ust. 1 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że gmina (organ władzy publicznej) działa w charakterze podatnika VAT, realizując projekt, którego celem jest zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii, poprzez zobowiązanie się na mocy zawartej z właścicielami nieruchomości umowy cywilnoprawnej do wykonania i montażu systemów [OZE] na ich nieruchomościach oraz – po upływie określonego czasu – do przekazania własności tych systemów na rzecz właścicieli nieruchomości?

2)      W przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie pierwsze, czy do podstawy opodatkowania w rozumieniu art. 73 tej dyrektywy należy wliczyć otrzymane przez gminę (organ władzy publicznej) dofinansowanie ze środków europejskich na realizację projektów dotyczących odnawialnych źródeł energii?”.

Zdaniem TSUE, który wydał orzeczenie w sprawie,  dostawy towarów i świadczenia usług podlegających opodatkowaniu podatkiem od wartości dodanej nie stanowi dostarczenie i zainstalowanie przez gminę, za pośrednictwem przedsiębiorstwa, systemów odnawialnych źródeł energii na rzecz jej mieszkańców będących właścicielami nieruchomości, którzy wyrazili wolę wyposażenia tych nieruchomości w takie systemy, jeżeli taka działalność nie ma na celu osiągania stałego dochodu i skutkuje jedynie zapłatą przez tych mieszkańców kwot pokrywających najwyżej jedną czwartą poniesionych kosztów, a pozostała część jest finansowana ze środków publicznych. Gmina nie działa w tym zakresie w charakterze podatnika VAT.

Drugi z wyroków dotyczy kwestii realizowanych przez gminy programów  usuwania azbestu z nieruchomości jej mieszkańców. Wniosek  o wydanie orzeczenia został złożony w ramach sporu między Gminą L. również położoną w Polsce, a Dyrektorem Krajowej Informacji Skarbowej w przedmiocie skierowanej do tej Gminy indywidualnej interpretacji podatkowej dotyczącej opodatkowania podatkiem od wartości dodanej (VAT) w odniesieniu do przeprowadzonych na jej zlecenie czynności związanych z usuwaniem azbestu oraz prawa do odliczenia VAT naliczonego od tych czynności. Gmina zawarła umowę z wykonawcą, miała sfinansować koszt całej operacji, a następnie ubiegać się o zwrot wydatków z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.  Innymi słowy Gmina organizowała nieodpłatnie usuwanie azbestu na rzecz swoich mieszkańców będących właścicielami nieruchomości, którzy wyrazili taką wolę  i miała otrzymać  zwrot w postaci dofinansowania przez właściwe województwo w wysokości 40–100 % kosztów.  Z wnioskiem o wydanie orzeczenia do TSUE zwrócił się NSA, przed który ostatecznie trafił zaistniały spór. Naczelny Sąd Administracyjny postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy przepisy dyrektywy [2006/112], a w szczególności art. 2 ust. 1, art. 9 ust. 1 i art. 13 ust. 1 tej dyrektywy powinno się interpretować w ten sposób, że należy uznać za podatnika VAT gminę (organ władzy publicznej) w zakresie realizacji programu usuwania azbestu z nieruchomości znajdujących się na terenie tej gminy, stanowiących własność mieszkańców, którzy nie ponoszą z tego tytułu żadnych wydatków? Czy też taka działalność stanowi aktywność gminy jako organu władzy publicznej, podejmowaną w celu realizacji jej zadań, służących ochronie zdrowia i życia mieszkańców oraz ochronie środowiska, w związku z którą gmina nie jest uważana za podatnika VAT?”.

TSUE odpowiadając na zapytanie wskazał, że okoliczność zlecania przez gminę przedsiębiorstwu czynności usuwania azbestu i odbierania wyrobów i odpadów zawierających azbest na rzecz jej mieszkańców będących właścicielami nieruchomości, którzy wyrazili taką wolę, nie stanowi świadczenia usług podlegającego opodatkowaniu podatkiem od wartości dodanej, jeżeli taka działalność nie ma na celu osiągania stałego dochodu i nie prowadzi do żadnej płatności ze strony tych mieszkańców, zaś czynności te są finansowane ze środków publicznych.

Biorąc pod uwagę powyższe,  rozliczenia gmin w zakresie VAT dotyczące prezentowanych  programów powinny zostać poddane analizie i ewentualnej rewizji.