Błąd organu rentowego nie obejmuje sytuacji, w której organ (w chwili wydania decyzji) działa na podstawie przepisów ustawy niebudzących wątpliwości interpretacyjnych, które bez wątpienia korzystają z domniemania konstytucyjności, aż do chwili uznania ich przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją ? tak stwierdził Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 29 kwietnia 2020 r., sygn. akt III AUa 31/20.
Decyzją z dnia 18 grudnia 2013 r. organ rentowy przyznał wnioskodawczyni emeryturę od dnia (…), w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Wysokość emerytury została obliczona z pomniejszeniem o sumę kwot pobranych emerytur, stosownie do treści art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwanej dalej „ustawą emerytalną. Zgodnie z jego treścią, jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie m.in. przepisów art. 46, 50, 50a, 50e, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Przepis powyższy jest jasny, nie budzi wątpliwości interpretacyjnych i został prawidłowo, zgodnie z wykładnią gramatyczną, zastosowany przez organ rentowy.
Jak wskazał SA usunięcie z obrotu prawnego tego przepisu w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (…) r. kobiet, które przed dniem 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej, nastąpiło dopiero na skutek wyroku Trybunał Konstytucyjny z dnia 6 marca 2019 r., P 20/16 (OTK-A 2019, poz. 11). Wyrokiem tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (…) r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego ustawodawca, dokonując zmiany zasad ustalania wysokości emerytury powszechnej w stosunku do kobiet urodzonych w (…) r., naruszył zasadę lojalności państwa względem obywateli. Gdyby ubezpieczone w momencie podejmowania decyzji o przejściu na emeryturę wiedziały jakie okażą się tego konsekwencje dla ustalania wysokości emerytury powszechnej, być może nie skorzystałyby z tego uprawnienia.
Przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej naruszał ustawę zasadniczą już od dnia jego wejścia w życie (ex tunc), jednakże dopiero od opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego powstaje nowy stan prawny, pozwalający na ponowne ustalenie praw wnioskodawczyni do obliczenia emerytury z pominięciem niekonstytucyjnego przepisu.
W ocenie Sądu Apelacyjnego pojęcie „nowych okoliczności” istniejących przed wydaniem decyzji organu rentowego, a mających wpływ na ustalenie wysokości emerytury wnioskodawczyni, o jakich stanowi art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, obejmuje okoliczności sprawy, a zatem zarówno okoliczności faktyczne, jak i prawne. W wyroku z dnia 26 lipca 2013 r., III UK 145/12 (LEX nr 1408199) Sąd Najwyższy wyjaśnił znaczenie zawartego w art. 114 ostatnio powołanej ustawy zwrotu „ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji”, stanowiącego przesłankę ponownego ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego. Sąd Najwyższy podkreślił, że kontekst przepisu art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej nie stwarza podstaw do ograniczenia znaczenia występującego w nim zwrotu „okoliczności” wyłącznie do „okoliczności faktycznych”. Dlatego nie można przypisywać pojęciu „okoliczności” wyłącznie wąskiego znaczenia. Pogląd ten Sąd Apelacyjny w całości podziela. Nową okolicznością w rozumieniu art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej będzie zatem nie tylko okoliczność faktyczna, ale też prawna, a zatem ogół wymagań formalnych i materialnoprawnych związanych z ustaleniem prawa do świadczeń lub ich wysokości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2004 r., II UK 228/03 ? OSNP 2004, Nr 19, poz. 341).
Jak słusznie wskazał Sąd Apelacyjny w przedmiotowej sprawie taką nową okolicznością prawną jest wyrugowanie z obrotu prawnego przepisu, który pozwalał na ustalenie podstawy obliczenia emerytury z pomniejszeniem o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na fakt, iż nie występują przesłanki do zastosowania art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej, jednakże zachodzą podstawy do ponownego ustalenia wysokości emerytury wnioskodawczyni z uwagi na treść art. 114 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, w związku z powołanym wyżej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego wydanym w dniu 6 marca 2019 r., P 20/16 (OTK-A 2019, poz. 11). Sąd Okręgowy nie wypowiedział się w przedmiocie daty początkowej wypłaty świadczenia w nowej wysokości, zatem, wbrew zarzutom apelacji, nie naruszył przepisu art. 133 ustawy emerytalnej, przyjmując, że ta okoliczność nie była objęta wnioskiem skarżącej. W tej sytuacji organ rentowy winien zastosować ogólne reguły postępowania obowiązujące w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Malwina Sik
Konsultant prawny
malwina.sik@isp-modzelewski.pl
tel. 22 517 30 93
