Z istoty aparatu skarbowego wynika szereg kompetencji organów podatkowych, które oprócz wydawania indywidualnych aktów administracyjnych wykonują inne czynności bezpośrednio lub pośrednio dotyczące praw i obowiązków podatników.
Od 1 lipca 2022 r. obowiązuje nowe brzmienie art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U.2022.813) – dalej: „ustawa o KAS”. Zgodnie z obecną treścią tego przepisu, na sporządzone na piśmie żądanie Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, Naczelnika urzędu celno-skarbowego lub Naczelnika urzędu skarbowego, wydane w związku z wszczętym postępowaniem przygotowawczym lub czynnościami wyjaśniającymi odpowiednio w sprawie o przestępstwa lub wykroczenia oraz przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe, bank jest obowiązany do sporządzania i przekazania informacji dotyczących osoby fizycznej lub osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej lub danych pełnomocników wskazanego w żądaniu rachunku bankowego w przypadku, gdy postępowanie przygotowawcze lub czynności wyjaśniające są prowadzone w związku z czynami popełnionymi w zakresie działalności osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, w zakresie:
- posiadanych lub współposiadanych rachunków bankowych lub posiadanych pełnomocnictw do dysponowania rachunkami bankowymi, liczby tych rachunków lub pełnomocnictw, obrotów i stanów tych rachunków, z podaniem dat oraz kwot poszczególnych wpływów, dat oraz kwot poszczególnych obciążeń rachunków i ich tytułów oraz odpowiednio ich nadawców i odbiorców;
- posiadanych lub współposiadanych rachunków pieniężnych, rachunków papierów wartościowych lub posiadanych pełnomocnictw do dysponowania takimi rachunkami, liczby tych rachunków, a także obrotów, stanów tych rachunków oraz ich historii;
- zawartych umów kredytowych lub umów pożyczki, z podaniem okresu, na jaki zostały zawarte, wysokości zobowiązań wynikających z tych kredytów lub pożyczek, celów, na jakie zostały udzielone i sposobu zabezpieczenia ich spłaty, a także umów depozytowych umów udostępnienia skrytek sejfowych oraz ich historii;
- nabytych za pośrednictwem banków akcji Skarbu państwa lub obligacji emitowanych przez Skarb Państwa, w także obrotu tymi papierami wartościowymi;
- obrotu wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi albo innymi papierami wartościowymi.
Modyfikacja przepisu od początku wzbudzała kontrowersje, ponieważ ustawodawca wyraz „podejrzany” zmienił na „osoba fizyczna”, a w dodatku przyznał uprawnienia wynikające z tej regulacji Naczelnikom urzędów skarbowych. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym Naczelnicy urzędów skarbowych mogli uzyskać od banków wskazane informacje dopiero w przypadku wszczęcia przeciwko podatnikowi kontroli podatkowej lub postepowania podatkowego. Obecnie mogą wymagać ujawnienia danych z rachunku dowolnej osoby fizycznej na etapie czynności wyjaśniających, bądź postepowania przygotowawczego w sprawach karnoskarbowych. Warto dodać, że zasadniczo organy podatkowe mogą prowadzić równolegle dwa niezależne postępowania, tj. postępowanie kontrolne lub podatkowe, oraz postępowanie karnoskarbowe. Przepisy procedury karnej nie przewidują natomiast informowania właściciela rachunku o wszczęciu postępowania.
Powyższe oznacza, że pracownicy urzędów skarbowych mają wgląd do kont bankowych osób, którym nie postawiono jakichkolwiek zarzutów, bez informowania ich o tym. Minister Finansów w odpowiedzi na interpelację poselską nr 34443 zapewnił jednak, że omówiona instytucja nie będzie instrumentem służącym gromadzeniu danych o aktywności finansowej podatników.
