Po trwających od kilku miesięcy konsultacjach w końcu września 2022r. do Komitetu Stałego Rady Ministrów skierowany został najnowszy projekt ustawy regulującej tworzenie, działalność, a także prawa i obowiązki fundatora oraz beneficjenta fundacji rodzinnej. Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego fundacji rodzinnych powinno umożliwić skuteczną wielopokoleniową sukcesję w przedsiębiorstwach rodzinnych, minimalizację ryzyka nieudanych sukcesji, akumulację i ochronę kapitału przed rozdrobnieniem, a także zabezpieczenie potrzeb finansowych beneficjentów oraz zwiększenie szans na nowe inwestycje.
Prace nad przedmiotowym rozwiązaniem trwają od ponad trzech lat. Pierwsza wersja projektu ustawy o fundacji rodzinnej została przygotowana przez Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii we współpracy z Ministerstwem Finansów i opublikowana w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji, w zakładce Rządowy Proces Legislacyjny, w dniu 22 marca 2021r. W wyniku analizy uwag zgłoszonych przez resorty i uczestników konsultacji publicznych pierwotny kształt projektowanych regulacji uległ istotnym zmianom, które opublikowane zostały 15 października 2021 r. Obecnie zakończyła się faza opiniowania projektu nowej ustawy (dalej określanego jako „projekt”).
W świetle projektu, dla utworzenia fundacji rodzinnej konieczne będzie:
- złożenie oświadczenia fundatora o utworzeniu fundacji rodzinnej i ustalenie statutu
- ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę albo statut;
- wyposażenie przez fundatora w mienie stanowiące fundusz założycielski o wartości przynajmniej 100.000 złotych, która powinna być utrzymywana również przez cały okres istnienia fundacji rodzinnej;
- wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.
Fundacja będzie mogła zostać ustanowiona na podstawie oświadczenia o utworzeniu w akcie założycielskim lub w testamencie. Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo otwarcia testamentu powstanie fundacja rodzinna w organizacji. Natomiast z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, który będzie prowadzony przez Sąd Okręgowy w Warszawie, fundacja rodzinna nabędzie osobowość prawną.
W założeniu fundatorem będzie mogła zostać osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, a także kilku fundatorów, którzy prawa i obowiązki fundatora będą co do zasady wykonywali wspólnie. Natomiast beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mogła zostać zarówno osoba fizyczna, jak i organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.
Podstawowymi organami fundacji rodzinnej powinny być: zarząd, do którego zadań ma należeć prowadzenie spraw fundacji rodzinnej i reprezentowanie jej na zewnątrz, a także nadzorująca zarząd rada protektorów, tworzona obligatoryjnie, gdy liczba beneficjentów fundacji rodzinnej będzie przekraczać 25 osób. W fundacji rodzinnej funkcjonować ma również zgromadzenie beneficjentów pełniące rolę organu zapewniającego zachowanie ciągłości funkcjonowania pozostałych organów, a tym samym właściwego działania fundacji rodzinnej.
Zgodnie z projektem, w skład majątku fundacji rodzinnej wejdą:
- fundusz założycielski wnoszony przez fundatora oraz
- darowizny dokonywane przez fundatora, spadkobierców ustawowych po fundatorze, jego małżonka, krewnych w linii prostej oraz darowizny dokonywane przez trusty; przy czym przez dokonanie darowizny darczyńca nie będzie stawał się fundatorem.
Majątek fundacji w świetle projektu ma także powstawać z dochodów osiąganych przez fundację w trakcie jej funkcjonowania, w tym z dywidend i zysków wypłacanych przez spółki zależne fundacji rodzinnej oraz z działalności gospodarczej prowadzonej przez fundację rodzinną w ściśle określonych obszarach. Co do zasady podejmowanie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców przez fundację rodziną ma być wykluczone, jednak zgodnie z obecnie procedowanym projektem wyjątek ma stanowić działalność polegająca na: zbywaniu mienia, którego fundacja jest posiadaczem lub właścicielem, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, ponadto działalność w zakresie najmu, dzierżawy lub udostępniania na innej podstawie mienia fundacji, dalej: przystępowanie i uczestnictwo w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą, a także nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze, udzielanie wybranym podmiotom pożyczek i wreszcie obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej, w tym wypłatą świadczeń beneficjentowi lub prowadzeniu przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego. Pomimo istotnego ograniczenia jest to znacząca zmiana w porównaniu do zakazu działalności gospodarczej, który przewidziany był w pierwotnej wersji projektu ustawy.
Z dochodów i majątku fundacji rodzinnej w założeniu będzie można finansować np. koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia beneficjentów albo cele statutowe organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego. Fundacja rodzinna stałaby się formalnie właścicielem majątku przedsiębiorstwa, np. udziałów w spółkach, papierów wartościowych czy nieruchomości, a np. rodzina przedsiębiorcy – jego dzieci, wnuki – beneficjentami fundacji rodzinnej.
Jednym z podstawowych założeń jest, aby przekazanie majątku do fundacji rodzinnej nie pogarszało sytuacji wierzycieli fundatora, fundacja rodzinna będzie więc odpowiadała solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej utworzeniem, z tym jednak zastrzeżeniem, że odpowiedzialność fundacji będzie ograniczać się do wartości mienia przekazanego przez fundatora według stanu w chwili nabycia i cen w chwili zaspokojenia wierzyciela.
W świetle projektowanych regulacji fundacja rodzinna będzie podatnikiem na podstawie ustawy z dnia z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Zgodnie z treścią nowego art. 12 ust. 4b przedmiotowej ustawy wolne od opodatkowania tym podatkiem mają być jednak przychody, które fundacja rodzinna otrzyma od fundatora na realizację swoich celów oraz na fundusz założycielski.
Ponadto, wedle obecnego brzmienia projektowanych przepisów, zwolnieniu od podatku dochodowego mają podlegać przychody uzyskiwane przez fundację rodzinną z zysków kapitałowych (m.in. z dywidend od spółek zależnych oraz ze zbycia udziałów / akcji w spółkach zależnych) oraz z tytułu odsetek z trustów spełniających określone warunki. Jest to istotna zmiana w stosunku do pierwotnej wersji projektu, która zakładała opodatkowanie fundacji podatkiem dochodowym od osób prawnych na zasadach zbliżonych do tych, jakie dotyczą spółek, a więc według stawki 19% od dywidend, zbycia udziałów i innych zysków kapitałowych. Obecnie przyjęty wariant oznacza tym samym ewentualne opodatkowanie dopiero na etapie wypłaty świadczeń beneficjentom, jeżeli nie będą one korzystały ze zwolnienia z opodatkowania. Innego rodzaju przychody (dochody) fundacji rodzinnych mają w założeniu podlegać opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych na zasadach ogólnych, z możliwością zastosowania stawki 9% (dla tzw. małych podatników lub podatników rozpoczynających prowadzenie działalności).
Jednocześnie wskutek poszerzenia zakresu art. 17 w ust. 1c ustawy z dnia z dnia 15 lutego 1992 r. o nowy pkt 4 do fundacji rodzinnych nie będzie stosowane zwolnienie od podatku dochodów podmiotów, których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego – w części przeznaczonej na te cele.
W obrębie podatku dochodowego od osób fizycznych w projekcie przewidziano natomiast stosowanie zwolnienia od podatku dochodu uzyskanego ze zbycia udziałów w spółce kapitałowej, udziałów w spółdzielni, papierów wartościowych oraz tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych, które zostały otrzymane przez jej beneficjenta lub fundatora z fundacji rodzinnej, w części odpowiadającej kwocie zapłaconego podatku od spadków i darowizn przypadającej na te udziały, papiery wartościowe oraz tytuły uczestnictwa. Zwolnienie to statuować ma nowy art. 21 ust. 1 pkt 105a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Zmiany zakładane zarówno w ustawie z dnia15 lutego 1992 r., jak i w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. przewidują ponadto, iż transakcje pomiędzy fundacją rodzinną a beneficjentami fundacji nie będą podlegać przepisom o cenach transferowych.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej i beneficjentów co do zasady ma uwzględniać związki rodzinne z fundatorem. W rezultacie czego dochody osiągane przez beneficjentów fundacji rodzinnej mają być efektywnie opodatkowane jednokrotnie – podatkiem od spadków i darowizn na poziomie beneficjentów albo podatkiem dochodowym od osób prawnych na poziomie fundacji rodzinnej. Jednocześnie w projekcie zakłada się respektowanie zasady nieopodatkowywania nabycia przez najbliżej spokrewnionych z fundatorem członków jego rodziny.
Pomimo zatem zakładanego poszerzenia przedmiotu opodatkowania o świadczenia fundacji rodzinnej na rzecz jej beneficjentów, o nabycie przez nich mienia po likwidacji fundacji rodzinnej oraz o nabycie takiego mienia przez fundatora, w projekcie przewidziano zwolnienia od podatku na podstawie nowego art. 4c ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej: „ustawa z dnia 28 lipca 1983 r.”), który skonstruowany został jako odpowiednik obowiązującego obecnie art.4a tej ustawy statuującego pod pewnymi warunkami tzw. zwolnienie generalne od podatku. Zwolnieniem takim mają być objęte zarówno świadczenia przekazywane osobom najbliższym przez fundatora z mienia wniesionego przez niego do fundacji rodzinnej oraz finansowane z dochodów uzyskanych z tego mienia, jak i nabycie przez te osoby mienia po likwidacji fundacji rodzinnej oraz jego zwrot fundatorowi. Natomiast wypłaty dokonywane na rzecz innych beneficjentów będą w założeniu opodatkowane według zasad, które obowiązywałyby, gdyby beneficjent otrzymał wypłatę bezpośrednio od fundatora, a więc według skal odpowiednich dla nabywców zaliczonych do jednej z trzech grup podatkowych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r.
W świetle projektu, podatkiem nie będą objęte inne przysporzenia. Przepisy projektowanej ustawy będą stosowane niezależnie od miejsca zamieszkania (pobytu) nabywcy i posiadanego obywatelstwa, zaś transparentność transferów pieniężnych między fundacją rodzinną a beneficjentem zostanie zapewniona dzięki obowiązkowi dokonywania lub przyjmowania płatności związanych z wykonywaną działalnością fundacji rodzinnej za pośrednictwem rachunku płatniczego fundacji rodzinnej. Ponadto stosownie do projektowanych zmian w treści art. 6 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. obowiązek podatkowy od nabycia świadczenia będzie powstawał z chwilą jego spełnienia, a wskutek modyfikacji art. 9 w odniesieniu do świadczeń fundacji rodzinnej wyłączone zostanie stosowanie przepisów dotyczących kwot wolnych od podatku (uzależnionych od stopnia pokrewieństwa) oraz kumulacji wartości nabytych świadczeń od tej samej osoby w ciągu 5 lat. Jednocześnie na podstawie nowego art.18a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r., którego dodanie zakłada projekt, fundacja rodzinna będzie płatnikiem podatku od spadków i darowizn. Do jej obowiązków jako płatnika ma należeć obliczenie i pobranie należnego podatku od spadków i darowizn z chwilą spełnienia świadczenia, jak również prowadzenie elektronicznej ewidencji świadczeń fundacji rodzinnej z uwzględnieniem źródła pochodzenia świadczenia oraz rejestru podatku.
Wejście w życie nowych przepisów planowane jest na pierwszą połowę 2023 r.
dr Joanna Kiszka
Dyrektor Śląskiego Oddziału Instytutu Studiów Podatkowych
joanna.kiszka@isp-modzelewski.pl
tel. 32 259 71 50
