Naczelny Sąd Administracyjny stanął na stanowisku, iż podatnik nie ma prawa do pomniejszenia podatku należnego o naliczony z faktur zakupowych, jeżeli w sposób rzetelny i staranny nie zweryfikował kontrahenta, a faktury nie dokumentowały rzeczywistych dostaw.
Wyrok NSA z września 2022 r. (sygn. I FSK 991/18) dotyczył podatnika, wobec którego urząd skarbowy zakwestionował prawo do pomniejszenia podatku należnego o naliczony z faktur zakupowych, wystawionych przez jednego z kontrahentów. Kontrahent ten na dużą skalę wystawiał faktury na sprzedaż śrutu soi, rzepaku i słonecznika. Nie był jednak zarejestrowanym podatnikiem podatku od towarów i usług oraz nie dopełniał obowiązków podatkowych. W związku z tym faktem wystawiane przez niego faktury nie dokumentowały rzeczywistych dostaw. Podatnik bronił się brakiem wiedzy o nadużyciach ze strony kontrahenta. NSA orzekł jednak, iż podatnik nie podjął żadnych działań mających na celu weryfikację kontrahenta i tym samym nie wykazał się należytą starannością i rzetelnością w jego wyborze.
Zwalczanie oszustw i ewentualnych nadużyć stanowi cel uznany i wspierany przez dyrektywę 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. Krajowe organy administracyjne i sądowe nie tylko mogą, ale również powinny odmówić prawa do odliczenia podatku naliczonego podatnikowi, jeżeli na podstawie obiektywnych przesłanek zostanie udowodnione, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z oszustwem lub nadużyciem.
Przez należytą staranność rozumie się szereg czynności, które powinien podjąć podatnik przed zawarciem transakcji w celu odpowiedniej weryfikacji kontrahenta, dopełnienia formalności oraz sprawdzenia okoliczności transakcji. Należyta staranność przejawia się poprzez wyczerpujące sprawdzenie kontrahenta oraz w razie spełnienia określonych przesłanek uznanie go za uczciwego.
Konsekwentnie odmowa prawa do odliczenia podatku naliczonego powinna mieć miejsce w każdym przypadku, gdy sam podatnik popełnia oszustwo lub nadużycie, jak i wtedy, gdy podatnik ten wiedział lub powinien był wiedzieć, że przez nabycie towaru uczestniczył w transakcji związanej z oszustwem w zakresie VAT.
Dla oceny, czy w danym przypadku zasadne jest kwestionowanie prawa podatnika do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego kluczowe znaczenie ma ocena, czy w konkretnej sprawie, w której stwierdzono oszustwo w zakresie VAT, podatnik powinien był wiedzieć, że uczestniczy w transakcji związanej z oszustwem lub nadużyciem w zakresie VAT. Dochowanie należytej staranności oznacza zatem konieczność zweryfikowania kontrahenta, czyli dostawcy towaru i okoliczności transakcji z nim zawieranej. Jeżeli podatnik nie wykazuje się dostateczną starannością przy zawieraniu transakcji, a więc zignoruje obiektywne okoliczności, wskazujące na to, że transakcja może mieć na celu naruszenie prawa lub oszustwo, wówczas powinno zostać zakwestionowane prawo tego podatnika do odliczenia podatku naliczonego.
Ocena dochowania należytej staranności powinna uwzględniać dokonanie sprawdzenia formalnego statusu kontrahenta. W szczególności na fakt, iż podatnik nie zweryfikował swojego kontrahenta w stopniu wystarczającym wskazywać mogą przesłanki takie jak brak rejestracji kontrahenta w KRS lub CEIDG – o ile rejestracja w KRS lub CEIDG jest wymagana w przypadku kontrahenta, bądź to czy kontrahent nie jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny.
Rzetelna ocena dochowania należytej staranności uwzględnia również kryteria transakcyjne. Stwierdzenie przez organy, że podatnik zweryfikował okoliczności transakcji, powinno istotnie zwiększać prawdopodobieństwo dochowania przez podatnika należytej staranności. Podatnik powinien uwzględnić m.in. takie kwestie jak:
- cena towaru oferowanego podatnikowi przez kontrahenta – czy odbiega od ceny rynkowej bez ekonomicznego uzasadnienia?
- siedziba lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej – czy pod ich adresem brak było oznak prowadzenia działalności gospodarczej?
- warunki zaproponowane przez kontrahenta – czy znacznie odbiegają od tych, które uznawane były w danej branży za gwarantujące bezpieczeństwo obrotu?
- kapitał zakładowy kontrahenta będącego spółką kapitałową – czy jest niewspółmiernie niski w stosunku do okoliczności transakcji?
- strona internetowa kontrahenta – czy jest on obecny w mediach społecznościowych?
Karolina Karaś
tel. 32 259 71 50
