W dniu 21 września 2023 r. Rzecznik generalny TSUE wydał opinię w sprawie C-442/22 (przeciwko Dyrektorowi Izby Administracji Skarbowej w Lublinie) dotyczącą zobowiązania polskiego przedsiębiorstwa za działania jego pracowników uczestniczących w wystawianiu fikcyjnych faktur pod firmą przedsiębiorstwa. W świetle zaprezentowanego stanowiska pracodawca powinien ponieść konsekwencję w zakresie podatku VAT, jeżeli zostanie mu udowodnione, że działał w złej wierze.
Opinia dotyczy sprawy polskiej spółki z o.o. Wskutek przeprowadzonej kontroli podatkowej ustalono, że w okresie od stycznia 2010 r. do kwietnia 2014 r. wystawiono pod firmą spółki w sumie 1679 pustych faktur VAT na kwotę VAT ok. 1.5 mln złotych (wówczas około 335 tys. euro) na rzecz przedsiębiorstw, które dokonały odliczenia wykazanego w tych fakturach podatku. Fałszywe faktury nie były zaksięgowane w rejestrze sprzedaży spółki. Podatek VAT nie był odprowadzany do budżetu państwa ani nie został przez spółkę rozliczony. W związku z ustaleniami kontroli podatkowej prezes zarządu spółki przeprowadził własne wewnętrzne dochodzenie, w wyniku którego okazało się, że procederu wystawiania tzw. pustych faktur i handlu nimi bez wiedzy i zgody zarządu dokonywała pracownica. Wystawiała ona faktury zbiorcze do paragonów zbieranych przez pracowników kierowanej przez nią stacji paliw. Paragony pochodziły z koszy na śmieci.
W wyniku ustaleń kontroli podatkowej organ podatkowy wydał decyzję określającą w odniesieniu do spółki kwotę zobowiązania podatkowego z tytułu VAT w okresie od stycznia 2010 r. do kwietnia 2014 r. Organy podatkowe przyjęły, że fałszywe faktury dokumentowały dostawę towarów i świadczenie usług, które w rzeczywistości nie zostały dokonane. Faktury te symulowały faktyczne dokonanie transakcji w celu umożliwienia osobom trzecim wyłudzenia zwrotu podatku. Organy podatkowe oraz WSA uznały, że spółka jako pracodawca nie dochowała należytej staranności, aby zapobiec wystawianiu fałszywych faktur, a pracownica nie miała dokładnie określonego zakresu obowiązków. W opinii sądu prezes spółki wiedział, że na stacji paliw są wystawiane faktury do paragonów, tj. bez kontroli księgowości, zatem mógł i powinien był przewidzieć, że ułatwia to wystawianie fałszywych faktur. To brak właściwego nadzoru i organizacji spowodował, że proceder odkryto dopiero po kontroli organu podatkowego.
W powyższym stanie faktycznym NSA wystąpił z następującym pytaniem prejudycjalnym – czy art. 203 dyrektywy VAT należy rozumieć w ten sposób, że w sytuacji gdy pracownik podatnika VAT wystawił fałszywą fakturę z wykazanym podatkiem VAT, na której wykazał dane pracodawcy jako podatnika, bez jego wiedzy i zgody, za osobę, która wykazuje VAT na fakturze, za zobowiązaną do zapłaty VAT należy uznać spółkę czy pracownika?
Opinia Rzecznika została wydana w sprawie dotyczącej zakresu „odpowiedzialności przedsiębiorstwa”, które było w pewien sposób zaangażowane w oszustwo w zakresie podatku VAT innego podatnika. Rzecznik wskazał, że wystarczające jest, aby przedsiębiorstwo było w posiadaniu informacji, że dokonując transakcji, uczestniczy w transakcji związanej z oszustwem w zakresie podatku VAT. Wówczas można odmówić mu prawa do odliczenia podatku lub zwolnienia z podatku – ewentualnie obu łącznie. Rzecznik rozważał, czy zobowiązania przedsiębiorstwa z tytułu podatku VAT ulegają zmianie, gdy jego pracownicy pomogli osobie trzeciej w dokonaniu oszustwa w zakresie VAT poprzez wystawienie fikcyjnych faktur pod firmą przedsiębiorstwa. Chodzi zatem o „ukaranie” na gruncie VAT pracodawcy za przestępcze zachowanie jego pracowników, którzy uczestniczyli w oszustwie dokonanym przez osobę trzecią.
Dotychczas odpowiedzialność za długi podatkowe wynikające z nieprawidłowych faktur zawsze wiązała się z niewłaściwym postępowaniem przedsiębiorstwa. Natomiast „odpowiedzialność” za udział w oszustwie w zakresie VAT dokonanym przez osobę trzecią była dotychczas zawsze związana z brakiem należytej staranności w realizacji transakcji w ramach łańcucha transakcji. W przedmiotowej sprawie przedsiębiorstwu nie można było niczego zarzucić w odniesieniu do faktycznie zrealizowanych transakcji.
Zatem w świetle omówionej opinii Rzecznika Generalnego TSUE, nieuczciwy pracownik, który wykorzystał dane swojego pracodawcy bez jego wiedzy i zgody i wystawił tzw. pustą fakturę powinien zapłacić wykazany na niej podatek VAT. Przy czym z art. 203 dyrektywy 2006/112/WE wynika, że nastąpi to tylko wtedy, gdy nie można w tym zakresie przypisać złej wiary pracodawcy. Nie może on być uznany za winnego nieprawidłowego wyboru pracowników lub dopuszczać się nieprawidłowego nadzoru nad ich działaniami.
Karolina Karaś
tel. 32 259 71 50
