Odpowiedzialność wspólników spółek osobowych za zobowiązania cywilnoprawne jest uregulowana przepisami kodeksu spółek handlowych. Spółka osobowa utworzona na podstawie prawa handlowego jest wyodrębniona organizacyjne i majątkowo i stanowi pod tym względem odrębną od wspólników strukturę, podobnie jak osoby prawne. Wyodrębnienie to nie niweczy zasad posiłkowej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Reforma prawa spółek umocniła podmiotowość spółek osobowych, nie przyznając im osobowości prawnej. Spółki osobowe posiadają zdolność prawną i zasadniczo same ponoszą odpowiedzialność za zaciągnięte zobowiązania. Niewykonanie zobowiązania przez spółkę doprowadzić może do wyegzekwowania go od wspólników, którzy ponoszą subsydiarną (wtórną) odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Fakt członkostwa w spółce rodzi abstrakcyjny stan odpowiedzialności za wszystkie zobowiązania spółki. Przyjęty w kodeksie spółek handlowych mechanizm odpowiedzialności subsydiarnej ma przede wszystkim zabezpieczać interesy wierzycieli. Subsydiarność wyznacza kolejność zaspokojenia roszczeń. Na podstawie art. 31 KSH oraz 7781 KPC wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Kodeks spółek handlowych wskazuje na kolejność, pewien porządek, w jakim wierzyciel może zgłaszać swe pretensje. Konsekwencją przyjętych rozwiązań jest nieograniczona osobista odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność wspólników za zaciągnięte przez spółkę zobowiązania ma charakter wtórny. Zasady odpowiedzialności wspólników spółek osobowych określone w kodeksie spółek handlowych mają podstawowe znaczenie dla wskazania zakresu podmiotowego odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez spółki w sytuacji, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Odpowiedzialność wspólników nie jest jednolita w odniesieniu do poszczególnych typów spółek osobowych. Pełna odpowiedzialność występuje w przypadku wspólników jawnych, komplementariuszy i partnerów w odniesieniu do zobowiązań zaciągniętych na rzecz spółki, niezwiązanych bezpośrednio z wykonywanym zawodem oraz w przypadku, gdy partner godzi się na przyjęcie zasad odpowiedzialności na podstawie art. 95§2 KSH (takiej, jaka obowiązuje w spółce jawnej). W odniesieniu do pozostałych form członkostwa w spółkach osobowych ma ona charakter ograniczony (komandytariusze na podstawie art. 111 KSH) albo wspólnicy w ogóle nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki (akcjonariusze w spółce komandytowo-akcyjnej w myśl art.135 KSH). Inne zasady dotyczą spółek cywilnych, które nie mają podmiotowości prawnej. Wspólnicy tych spółek odpowiadają za zobowiązania spółki solidarnie (art. 864 KC). Oznacza to, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od każdego wspólnika z osobna, od kilku z nich bądź od wszystkich wspólników łącznie, a spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z nich zwalnia pozostałych. Ta odpowiedzialność ma charakter pierwszorzędny. Warunkiem domagania się zaspokojenia roszczeń przez obecnych oraz byłych wspólników osobowych spółek handlowych jest wykazanie bezskuteczności egzekucji wobec spółki. Zgodnie z treścią art. 7781 KPC tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, spółce partnerskiej, spółce komandytowej lub spółce komandytowo-akcyjnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna. Na wierzycielu spoczywa obowiązek wykazania bezskuteczności egzekucji wobec spółki oraz, że osoba przeciwko której ma zostać wydana klauzula wykonalności jest wspólnikiem. Wierzyciele mogą, (o czym była mowa powyżej) na wykazanie bezskuteczności egzekucji przedstawiać postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości ze względu na brak wystarczających środków na pokrycie kosztów postępowania, postanowienie o umorzeniu postępowania z tego powodu, czy bilans spółki. Ograniczenia możliwości zaspokojenia wierzytelności z majątku wspólnika mogą wynikać z faktu, iż wspólnik będzie pozostawał w związku małżeńskim z ustrojem wspólności ustawowej małżeńskiej. W takim stanie faktycznym skierowanie egzekucji do majątku wspólnego będzie możliwe, jeśli małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez spółkę. Zgodnie z treścią art. 41§1 KRO jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. W związku z powyższą regulacją rodzi się pytanie, czy wystarczy jedna, generalna zgoda małżonka na prowadzenie przez drugiego działalności gospodarczej, bądź zgoda na zawarcie umowy spółki osobowej. Za trafne należy uznać stanowisko, zgodnie z którym egzekucja z całego majątku wspólnego małżonków jest możliwa tylko wtedy, gdy małżonek udzielił zgody na zaciągnięcie konkretnego zobowiązania.. W przypadku przystąpienia wspólnika do handlowej spółki osobowej zgodnie z treścią art. 32 KSH ponosi on odpowiedzialność za zobowiązania, które powstały przed dniem przystąpienia. Ta reguła nie odnosi się do wspólników spółek cywilnych, wobec których ugruntowało się stanowisko, że przystąpienie do istniejącej spółki nie spowoduje odpowiedzialności za zobowiązania powstałe przed tą datą. Każdy z odpowiedzialnych wspólników handlowych spółek osobowych odpowiada solidarnie i bez ograniczeń całym swoim majątkiem za długi spółki, także po jej likwidacji i rozwiązaniu.
Maciej Sobiech
dyrektor Oddziału Wielkopolskiego
doradca podatkowy nr 09809
radca prawny nr wpisu 1845
