W orzecznictwie dominuje pogląd, iż ze względu na fakt, że środki uzyskane w związku z wykonaniem umowy powierniczej powiernik zobowiązany jest na podstawie łączącej go umowy wydać zleceniodawcy – nie można przychodu z przeniesienia członkostwa spółki osobowej na podstawie umowy powierniczej traktować jako przysporzenia zleceniobiorcy-powiernika. Przychód powstały w wyniku wykonania umowy powierniczej, należy przypisać zleceniodawcy. Za przychody podatkowe mogą być uznane tylko takie świadczenia, które nie mają charakteru zwrotnego. Przychód jest bowiem w istocie określonym przyrostem majątkowym, a zatem jego otrzymanie musi mieć charakter definitywny. Za dochód powiernika z tytułu umowy zlecenia powierniczego uznać należy zatem wyłącznie prowizję. Natomiast kosztów powierniczego nabycia udziału oraz kosztów i przychodu z powierniczego zbycia udziału nie rozpoznaje się w rozliczeniu podatkowym u zleceniobiorcy, ale u zleceniodawcy.
Umowa powiernicza, która ze swej istoty polega na przekazaniu i zwrocie wartości majątkowej, powinna być traktowana jako generująca świadczenie, które ma charakter zwrotny, a więc jest neutralna podatkowo i powinna być stawiana np. na równi z umową pożyczki (tzn. nie generującą przychodu w podatku dochodowym od osób fizycznych).
Względem powierzającego zleceniodawcy na powierniku ciąży obowiązek przeniesienia własności, choć obowiązek ten nie musi wprost wynikać z umowy, a nawet w ogóle być objęty porozumieniem stron. Obowiązek ten ma charakter wtórny, powstaje nie z momentem zawarcia umowy zlecenia powierniczego, lecz dopiero po jej wykonaniu i znajduje umocowanie w treści art. 740 zdanie drugie Kodeksu cywilnego. Również dotychczasowe orzecznictwo wskazuje, że z umowy zlecenia obejmującej tzw. fiducjarne nabycie nieruchomości bezpośrednio wynika jedynie obowiązek zleceniobiorcy nabycia nieruchomości, natomiast nie wynika i nie musi być objęty porozumieniem stron obowiązek przeniesienia nabytych praw na zleceniodawcę. (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2003 r., IV CK 131/02, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2010 r., II CSK 256/10 oraz orzeczenie z dnia 5 maja 1949 r., (…) 186/49 – Przegląd Notarialny 1950, t. I. str. 451, orzeczenie z dnia 9 stycznia 1951 r., ŁC (…), Zbiór Orzeczeń SN 1951, poz. 81, orzeczenie z dnia 12 czerwca 1950 r., C 22/50, PiP 1951 Nr 4, str. 747, orzeczenie z dnia 1 października 1955 r., 3 CR 783/55, OSN 1957, poz. 42, uchwała z dnia 2 kwietnia 1957 r., 4 CO 38/56, OSPiKA 1958 Nr 10, poz. 258, uchwała z dnia 27 czerwca 1975 r., III CZP 55/75, OSNC 1976, Nr 4, poz. 75).
Utrwalona linia orzecznicza Sądu Najwyższego jak i Naczelnego Sądu Administracyjnego wyraźnie wskazuje, że nie istnieje obowiązek ujawniania istnienia stosunku powiernictwa (wyrok NSA Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie z dnia 29 lipca 1999 r.; sygn. I SA/Kr 108/98).
Ze względu na to, że środki uzyskane w związku z wykonaniem umowy powiernik zobowiązany jest na podstawie łączącej go umowy wydać zleceniodawcy – przychód powstały w wyniku wykonania umowy powierniczej, należy przypisać zleceniodawcy. Natomiast przychodem powiernika jest jedynie prowizja, wynikająca z umowy zlecenia powierniczego.
Maciej Sobiech
dyrektor Oddziału Wielkopolskiego
doradca podatkowy nr 09809
radca prawny nr wpisu 1845
