Opodatkowanie podatkiem od czynności cywilnoprawnych wynagrodzenia w przypadku odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu – opłata droit de suite

Celem niniejszego artykułu jest omówienie skutków zawarcia umowy odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu na gruncie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Instytucja droit de suite jest autorskim prawem majątkowym, które ma na celu zabezpieczenie artysty i jego rodziny przez zobowiązanie podmiotów zajmujących się zawodową odsprzedażą oryginału utworu do przekazania określonej części dochodów twórcy bądź jego krewnym.

 

1. Droit de suite w prawie polskim

W polskim systemie prawnym Instytucja droit de suite jest uregulowana w art. 19-19⁵ ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawach autorskich i prawach pokrewnych¹. Art. 19 tej ustawy stanowi, że twórcy i jego spadkobiercom, w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, przysługuje prawo do wynagrodzenia stanowiącego sumę poniższych stawek:

1. 5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale do równowartości 50 000 euro, oraz
2. 3% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 50 000,01 euro do równowartości 200 000 euro, oraz
3. 1% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 200 000,01 euro do równowartości 350 000 euro, oraz
4. 0,5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 350 000,01 euro do równowartości 500 000 euro, oraz
5. 0,25% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale przekraczającym równowartość 500 000 euro

• nie wyższego jednak niż równowartość 12 500 euro.

Oryginalnymi egzemplarzami utworu w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. są:

1. egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę;
2. kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone (art. 19 ust. 3 ww. ustawy).

Uwzględniając powyższą dyspozycję art. 19 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r., należy stwierdzić, że przepis ten przyznaje twórcy i jego spadkobiercom majątkowe prawo autorskie, powszechnie określane jako „opłata droit de suite”. Na jego podstawie autorzy dzieł plastycznych oraz niektórych innych kategorii dzieł, a także spadkobiercy tych autorów mają prawo do otrzymania określonego ułamka ceny osiągniętej przez dzieło sztuki przy każdej kolejnej odsprzedaży dokonanej w obrocie profesjonalnym.

Zgodnie z art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. egzemplarzami oryginalnymi w rozumieniu jej przepisów są egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę oraz kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone. Aby kolejne egzemplarze utworu mogły być uznane za egzemplarze oryginalne, muszą być nie tylko wykonane przez twórcę osobiście lub pod jego nadzorem, ale także nosić znamiona związku z twórcą. Chodzi w szczególności o nadanie kolejnym egzemplarzom numerów lub o ich podpisanie. Autoryzacja może nastąpić w inny sposób, byleby została dokonana osobiście przez twórcę. Sposób autoryzacji nie jest do końca dowolny – powinien odpowiadać zwyczajom przyjętym w środowisku i dla danego rodzaju twórczości. Istotne jest zastrzeżenie, że jedynie egzemplarze wykonane w ograniczonej ilości mogą być uznane za egzemplarze oryginalne. Kryterium ograniczonej ilości stosuje się do egzemplarzy wytworzonych przez twórcę oraz pod jego nadzorem. Egzemplarzami oryginalnymi są jedynie egzemplarze wykonane za życia twórcy. Nie stanowi zatem egzemplarza oryginalnego egzemplarz wykonany po śmierci twórcy.

 

2. Historia instytucji droit de suite

Instytucja droit de suite po raz pierwszy została wprowadzona we Francji w 1920 r. w związku z trudną sytuacją rodzin artystów po I wojnie światowej. Ważny wpływ miał na to kazus obrazu Anioł Pański Jean-François Milleta, którego wartość znacznie wzrosła po wprowadzeniu do obrotu. W stosunkowo niedługim okresie² omawianą instytucję zaczęły wprowadzać do swojego prawodawstwa także inne kraje europejskie.

W polskim systemie prawnym droit de suite pojawiła się wskutek nowelizacji ustawy z dnia 29 marca 1926 r. o prawie autorskiem³, dokonanej na mocy ustawy z dnia 22 marca 1935 r. o zmianie ustawy z dnia 29 marca 1926 r. o prawie autorskiem⁴. Według art. 27¹ ustawy z dnia 29 marca 1926 r.: „Jeżeli przy sprzedaży oryginalnego dzieła sztuki plastycznej sprzedawca uzyskuje cenę przewyższającą więcej niż o połowę cenę nabycia, twórca i jego spadkobiercy przez cały czas trwania prawa autorskiego mają prawo do dwudziestoprocentowego udziału we wspomnianej przewyżce ponad połowę. Zrzeczenie się zgóry tego prawa ze strony twórcy lub jego spadkobierców nie ma skutków prawnych. Za zwrot udziału w przewyżce odpowiada przed uprawnionym sprzedawca. Udowodnienie ceny kupna i następnej ceny sprzedaży jest obowiązkiem uprawnionego”⁵.

W systemie prawnym II Rzeczypospolitej droit de suite było zatem dziedzicznym i niewyzbywalnym uprawnieniem twórcy i jego spadkobiercy do partycypacji w określonym procencie (tj. aż 20%) „przewyżki”, czyli różnicy między kwotą, za którą sprzedawca odsprzedał dzieło, a kwotą, za które je nabył. Dotyczyło ono zaś „oryginalnego dzieła sztuki plastycznej”. Na podstawie art. 1 ustawy z dnia 26 marca 1926 r. należało przez to rozumieć: „Dzieła z zakresu wszelkich sztuk graficznych i plastycznych: rysunkowe, malarskie, rytownicze, litograficzne, rzeźbiarskie, grawerskie, architektoniczne, dzieła sztuki zdobniczej, stosowanej do rzemiosł i przemysłu, bez względu na ich rodzaj, rozmiary i wartość materjału, zdjęcia fotograficzne lub otrzymane w podobny do fotografji sposób, ilustracje naukowe, mapy i inne pomoce naukowe. W tem wszystkiem korzystają z ochrony zarówno wykonanie ostateczne, jak prowadzące do niego szkice, rysunki, plany, modele, projekty”.

 

3. Podatek od czynności cywilnoprawnych

W przypadku opłaty droit de suite może wystąpić konieczność opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Otóż bowiem w myśl art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych⁶ opodatkowaniu podlegają m.in. umowy sprzedaży oraz zamiany praw majątkowych.

Nie każdą jednak umowę przeniesienia praw autorskich należy traktować jako umowę sprzedaży praw majątkowych. Przepis art. 1 ust. 1 pkt 1 zawiera zamknięty katalog czynności cywilnoprawnych podlegających opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Podatkowi temu nie podlegają ani umowy nienazwane, ani umowy nazwane, ale niewymienione w tym przepisie. Należy zaś zauważyć, że w obrocie prawnym istnieje szczególna umowa – „umowa przeniesienia autorskich praw majątkowych”. Została ona tak nazwana przez ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. Umowa ta zawiera pewne elementy umowy sprzedaży praw majątkowych, różni się ona jednak od zwykłej umowy sprzedaży praw majątkowych tym, że prawa te sprzedaje ich twórca. W związku z tym – jako niewymieniona w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 września 2000 r. – umowa przeniesienia autorskich praw majątkowych przez twórcę nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

W świetle stanowiska organów podatkowych opodatkowaniu tym podatkiem podlega natomiast umowa sprzedaży praw majątkowych przez osobę inną aniżeli ich twórca. Wówczas jest to bowiem umowa sprzedaży praw majątkowych wymieniona w art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 9 września 2000 r.⁷

Stawka podatku wynosi 1% wartości prawa majątkowego (art. 7 ust. 1 pkt 1 lit. b ww. ustawy). Podstawę opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych stanowi przy umowie sprzedaży wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego (art. 6 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy). Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnych określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczania długów i ciężarów.

Jeżeli podatnik nie określił wartości przedmiotu czynności cywilnoprawnej lub wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny organu podatkowego, wartości rynkowej, organ ten wezwie podatnika do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli podatnik pomimo wezwania nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, organ podatkowy określi ją z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez podatnika wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33% od wartości podanej przez podatnika, koszty opinii ponosi podatnik (art. 6 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 9 września 2000 r.). Wartość określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku. Aby wycenić wartość utworu, można się zwrócić o wydanie opinii do właściwego biegłego z danej dziedziny.

 

Przypisy:

¹     Tekst jednolity Dz.U. z 2021 r. poz. 1062 ze zm., dalej: ustawa z dnia 4 lutego 1994 r.

²     E. Nagy, Instytucja «droit de suite» w polskim i francuskim prawie autorskim „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2016, nr 1, s. 42-77.

³     Dz.U. Nr 48, poz. 286 ze zm., dalej: ustawa z dnia 29 marca 1926 r.

⁴     Dz.U. Nr 26, poz. 176.

⁵     Pisownia oryginalna, zgodnie z treścią aktu prawnego.

⁶     Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 111 ze zm., dalej: ustawa z dnia 9 września 2000 r.

⁷     Takie stanowisko zajęli: Naczelnik Drugiego Urzędu Skarbowego w Katowicach w postanowieniu z dnia 8 czerwca 2004 r., IIUSPO4351/415/2004; Naczelnik Pierwszego Wielkopolskiego Urzędu Skarbowego w Poznaniu w postanowieniu z dnia 8 września 2006 r.,

 

 

Wróć do spisu treści serwisu