Pojęcie pracownika na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

Przepis art. 8 ust. 2 a) ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych^[1] stanowi, że „za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

W świetle judykatury zwrot działać „na rzecz” użyty został w art. 8 ust. 2a) ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w innym znaczeniu, niż w języku prawa, w którym działanie „na czyjąś rzecz” może się odbywać w wyniku istnienia określonej więzi prawnej (stosunku prawnego). Stosunkiem prawnym charakteryzującym się działaniem na rzecz innego podmiotu jest stosunek pracy, do którego istotnych cech należy działanie na rzecz pracodawcy ^[2]. Również wykonujący zlecenie „działa na rzecz zleceniodawcy” ^[3]. W kontekście przepisu art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zwrot ten opisuje zatem sytuację faktyczną, w której należy zastosować konstrukcję uznania za pracownika. Jest nią istnienie trójkąta umów, tj.: 1) umowy o pracę, 2) umowy zlecenia między pracownikiem, a osobą trzecią i 3) umowy o podwykonawstwo między pracodawcą i zleceniodawcą. Pracodawca w wyniku umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy wykonanej na rzecz zleceniodawcy, przy czym następuje to w wyniku zawarcia umowy zlecenia/świadczenia usług z osobą trzecią oraz zawartej umowy cywilnoprawnej między pracodawcą i zleceniodawcą. ^[4]

Praca wykonywana na rzecz pracodawcy to praca, której rzeczywistym beneficjentem jest pracodawca, niezależnie od formalnej więzi prawnej łączącej pracownika z osobą trzecią. Oznacza to, że bez względu na rodzaj wykonywanych czynności przez pracownika wynikających z umowy zawartej z osobą trzecią oraz niezależnie od tożsamości rodzaju działalności prowadzonej przez pracodawcę i osobę trzecią, wystarczającą przesłanką zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest korzystanie przez pracodawcę z wymiernych rezultatów pracy swojego pracownika, wynagradzanego przez osobę trzecią ze środków pozyskanych od pracodawcy na podstawie umowy łączącej pracodawcę z osobą trzecią.^[5]

Przesłanką decydującą o uznaniu osoby za pracownika w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest to, że będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z danym pracodawcą, jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej, zawartej z nim lub inną osobą. W konsekwencji, nawet gdy osoba ta (pracownik) zawarła umowę cywilnoprawną z osobą trzecią, to pracę w jej ramach wykonuje faktycznie dla swojego pracodawcy (uzyskuje on rezultaty jego pracy). Czynnikiem decydującym o tym, na rzecz jakiego podmiotu praca była de facto wykonywana, jest finalny efekt tej pracy, a ściślej rzecz ujmując, należy w takiej sytuacji badać, który podmiot osiąga w ostatecznym rozrachunku korzyść z wykonania umowy. ^[6]

Przepis art. 9 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3, 10, 20 i 21 ustawy , spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni, służby, pobierania świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego albo wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie. Mogą one dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z innych tytułów.

W doktrynie prawa wskazuje się, że ze zbiegiem tytułów ubezpieczenia mamy do czynienia wtedy, gdy jedna osoba wykonuje kilka rodzajów działalności, z którymi wiąże się obowiązek ubezpieczenia społecznego. Co do zasady, nie ma potrzeby wprowadzania obowiązku ubezpieczeniowego ze wszystkich tytułów ubezpieczenia, gdyż ochrona ubezpieczeniowa ma miejsce już w przypadku jednego tytułu ubezpieczenia^[7]. W polskim systemie ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu z kilku tytułów, określana także zasadą wielości tytułów ubezpieczenia^[8].

Zgodnie z doktryną tytuły obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostały podzielone na dwie kategorie – „tytuły bezwzględne” i „tytuły ogólne”, a różnica pomiędzy nimi polega na tym, że w pierwszym przypadku nigdy nie może dojść do zwolnienia z obowiązku ubezpieczenia, a w drugim istnieje taka możliwość, a ubezpieczenie może mieć ewentualnie charakter dobrowolny^[9].

Podsumowując regulacja art. 8 ust. 2 a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadza wyjątek od reguły przyjętej w art. 9 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ( tj. dobrowolnego podlegania ubezpieczeniom społecznym), w sytuacji, gdy pracodawca zawiera z pracownikiem umowę cywilnoprawną albo, gdy pracownik łączy się taką umową z osobą trzecią, jednak pracę wykonuje na rzecz pracodawcy i pracodawca w ostatecznym rozrachunku osiąga korzyść z wykonania umowy. W tym wypadku powstaje obowiązek opłacenia składki na ubezpieczenie społeczne od wynagrodzenia uzyskanego z tytułu umowy cywilnoprawnej.

 

[1] Tj. Dz. U. z 2022 r, poz. 1009 z pózn. zm.., zwana dalej „ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych” bądź „ustawą”.

[2] art. 22 ustawy-Kodeks pracy

[3] Art. 734 i następne ustawy – Kodeks cywilny.

[4] Tak m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 października 2016 roku, sygn. akt: III AUa 1055/15, LEX nr 2233035).

[5] Tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2017 roku, sygn. akt: II UK 693/15, LEX nr 2238708

[6] Tak Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 października 2016 r. III AUa 685/16 oraz w Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2009 r., sygn. akt II UZP 6/09, OSNP rok 2010, nr 3-4).

[7] I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie społeczne, t. 1, s. 111, Legalis.

[8] T. Bińczycka-Majewska, Kumulacja i rozłączność tytułów ubezpieczenia, s. 16, Legalis.

[9] I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne, s. 99, Legalis. M. Sobiech Pojęcie pracownika na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, BISP nr 4/2018

 

 

Wróć do spisu treści serwisu