Przesłanki skargi kasacyjnej. Czy można je łączyć?

Skarga kasacyjna jako szczególny środek zaskarżenia podlega rozpoznaniu tylko z przyczyn kwalifikowanych, wymienionych w art. 398⁹ § 1 pkt 1-4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego¹, po wstępnej ocenie dokonywanej w ramach instytucji tzw. przedsądu, w której trakcie Sąd Najwyższy (SN) bada przesłanki kasacyjne. Niektórych przesłanek nie można łączyć ze sobą.

Rozpoznanie skargi kasacyjnej następuje tylko z przyczyn kwalifikowanych, wymienionych w art. 398⁹ § 1 pkt 1-4 k.p.c., i tylko w przypadku przekonania SN przez skarżącego, za pomocą jurydycznej argumentacji, że zachodzi publicznoprawna potrzeba rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego sformułowanego w skardze przy jej merytorycznym rozpoznawaniu².

Skarga kasacyjna została ukształtowana w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, nakierowany na ochronę interesu publicznego przez zapewnienie rozwoju prawa, jednolitości orzecznictwa oraz prawidłowej wykładni, a także w celu usunięcia z obrotu prawnego orzeczeń wydanych w postępowaniu dotkniętym nieważnością lub oczywiście wadliwych, nie zaś jako ogólnie dostępny środek zaskarżenia orzeczeń umożliwiający rozpoznanie sprawy w kolejnej instancji sądowej. Do koniecznej selekcji skarg pod kątem realizacji tego celu służy instytucja przedsądu, ustanowiona w art. 398⁹ k.p.c., w ramach której SN dokonuje wstępnej oceny skargi kasacyjnej. Ten etap postępowania przed SN jest ograniczony – co należy podkreślić – wyłącznie do zbadania przesłanek przewidzianych w art. 398⁹ § 1 pkt 1-4 k.p.c., nie obejmuje zaś merytorycznej oceny skargi kasacyjnej. W razie spełnienia co najmniej jednej z tych przesłanek przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania jest usprawiedliwione³.

Stosownie do art. 398⁹ § 1 k.p.c. SN przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli:

1. w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne,
2. istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów,
3. zachodzi nieważność postępowania lub
4. skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

W orzecznictwie SN przyjmuje się, że istotnym zagadnieniem prawnym w rozumieniu art. 398⁹ § 1 pkt 1 k.p.c. jest zagadnienie, które jest objęte podstawami kasacyjnymi, doniosłe dla rozstrzygnięcia sprawy i nierozwiązane dotąd w orzecznictwie, a którego wyjaśnienie może się przyczynić do rozwoju prawa. Powołanie się przez skarżącego na takie zagadnienie wymaga jego sformułowania i uzasadnienia występowania w sprawie⁴.

Zagadnieniem prawnym w rozumieniu art. 398⁹ § 1 pkt 1 k.p.c. jest problem nowy, który nie został do tej pory bezpośrednio rozwiązany w orzecznictwie SN i dla którego rozwikłania dotychczasowe orzecznictwo jest niewystarczające. W przypadku powołania jako podstawy wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania istnienia w sprawie istotnego zagadnienia prawnego skarżący ma obowiązek nie tylko sformułować samo zagadnienie, ale również w uzasadnieniu wniosku przedstawić odpowiednią jurydyczną argumentację, wskazującą na dopuszczalność i celowość rozwiązania problemu prawnego w sposób preferowany przez skarżącego, a odmienny od sposobu rozstrzygnięcia tego problemu przy wykorzystaniu zapatrywań wyrażonych przez sąd drugiej instancji. Wywód ten powinien być zbliżony do tego, jaki jest przyjęty przy przedstawianiu zagadnienia prawnego przez sąd odwoławczy na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego. Samo zaś zagadnienie prawne, w formie pytania sformułowanego w taki sposób, by możliwe było rozstrzygnięcie stawianych przez skarżącego wątpliwości, musi w swej treści zawierać odwołanie do przepisu lub przepisów prawa, na których tle takie zagadnienie powstaje. Dopiero wówczas SN ma podstawę do oceny, czy przedstawione zagadnienie jest rzeczywiście zagadnieniem prawnym oraz czy jest to zagadnienie istotne⁵.

Powołanie się na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego (art. 398⁹ § 1 pkt 1 k.p.c.) powinno spełniać wymagania stawiane zagadnieniu prawnemu przedstawianemu SN przez sąd drugiej instancji w razie powstania poważnych wątpliwości (art. 390 § 1 k.p.c.), których nie można rozwiązać za pomocą powszechnie przyjętych reguł wykładni prawa. Zagadnienie prawne może zostać uznane za istotne tylko wtedy, kiedy SN nie wyraził jeszcze stanowiska w związku z przedstawionym problemem, a w przypadku istnienia rozstrzygnięcia problemu – nie zaszły żadne okoliczności faktyczne uzasadniające jego zmianę⁶. Chodzi więc o sformułowanie wyraźnych wątpliwości co do określonego przepisu (normy) lub zespołu przepisów (norm) albo szerzej i bardziej ogólnie – wątpliwości co do pewnego uregulowania prawnego (instytucji prawnej). Z przedstawionego przez wnoszącego skargę istotnego zagadnienia prawnego musi jednak wynikać, jaki jest konkretny problem prawny, na czym polegają istotne wątpliwości (np. interpretacyjne), na czym polega rozbieżność w orzecznictwie i jakich kwestii owa niejednolitość dotyczy.

Sformułowane zagadnienie powinno zatem odwoływać się w sposób generalny i abstrakcyjny do treści przepisu, który nie podlega jednoznacznej wykładni, a którego wyjaśnienie przez SN przyczyni się do rozwoju jurysprudencji i prawa pozytywnego. Rolą SN, jako najwyższego organu sądowego w Rzeczypospolitej Polskiej, nie jest bowiem działanie w interesie indywidualnym, lecz powszechnym, przez ochronę obowiązującego porządku prawnego przed dowolnością orzekania i ujednolicanie praktyki stosowania prawa pozytywnego⁷. Innymi słowy, zagadnienie prawne uzasadniające przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania musi mieć charakter ściśle jurydyczny i oderwany od kontrowersji dotyczących ustaleń faktycznych oraz służyć wyjaśnieniu prawa, a nie ocenie ich subsumcji pod określoną normę prawną⁸. Nie może więc mieć charakteru kazuistycznego i służyć do uzyskania przez skarżącego odpowiedzi odnośnie do kwalifikacji prawnej pewnych szczegółowych elementów podstawy faktycznej zaskarżonego rozstrzygnięcia⁹.

„Według utrwalonego stanowiska judykatury, powołanie się na przyczynę kasacyjną określoną w art. 398⁹ § 1 pkt 1 k.p.c. wymaga sformułowania określonego problemu prawnego i uzasadnienia, że ma on znaczenie dla rozwoju prawa lub precedensowy charakter. Nie jest natomiast wystarczające powołanie ogólnej tezy z orzecznictwa i wskazanie, iż stanowi ona argument za istnieniem wątpliwości interpretacyjnych. W niniejszej sprawie Skarżący powołał się na ocenę Sądu Apelacyjnego (powołując cytaty z uzasadnienia wyroku), następnie zaś wskazał wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego, jednak nie określił, w jakim zakresie ustalenia i oceny w nich zawarte mogą stanowić argumentację w rozpoznawanej sprawie (w szczególności w zakresie istnienia względnie nieistnienia związku z prowadzoną działalnością gospodarczą), ani nie wskazał argumentacji prawniczej, która wspierałaby oba kierunki interpretacyjne. Przypomnieć należy, że interes publiczny, którego urzeczywistnieniu służy w szczególności skarga kasacyjna, wymaga, aby proponowane istotne zagadnienie odnosiło się zarówno do okoliczności rozpoznawanej sprawy, jak i spraw podobnych. To zaś wymaga argumentacji, która nie stanowi wyłącznie próby polemiki z motywami i stanowiskiem Sądu ad quem w rozpoznawanej sprawie czy też z poglądami wyrażanymi we wcześniejszym orzecznictwie lub piśmiennictwie”¹⁰.

Z kolei powołanie się na przesłankę przedsądu przewidzianą w art. 398⁹ § 1 pkt 2 k.p.c. wymaga wskazania przepisu prawa, którego wykładnia budzi wątpliwości, określenia zakresu koniecznej wykładni, wykazania, że wątpliwości interpretacyjne mają poważny charakter i wymagają zajęcia stanowiska przez SN. Jeżeli zaś podstawą wniosku w tym zakresie jest twierdzenie o występujących w orzecznictwie sądowym rozbieżnościach wynikających z dokonywania przez sądy różnej wykładni przepisu, konieczne jest wskazanie rozbieżnych orzeczeń, dokonanie ich analizy i wykazanie, że rozbieżność wynika z różnej wykładni przepisu¹¹. Potrzeba wykładni przepisów prawnych występuje, jeżeli co do konkretnego przepisu prawnego brak jednolitego lub utrwalonego orzecznictwa, zwłaszcza SN, albo też przyjęta i dominująca wykładnia jest oczywiście błędna lub kontrowersyjna.

Ponadto podstawa przedsądu z art. 398⁹ § 1 pkt 2 k.p.c. ma za przedmiot analizę konkretnych przepisów i do tego się ogranicza, a więc nie polega na jednoczesnej wykładni kilku przepisów i poszukiwaniu w ten sposób określonej normy prawnej, która mogła albo nie mogła zostać zastosowana w zindywidualizowanej sprawie objętej skargą kasacyjną¹².

Przez rozbieżność w orzecznictwie należy rozumieć brak zgodności rozstrzygnięć w sprawach o takich samych lub bardzo podobnych stanach faktycznych, w których mają zastosowanie te same przepisy, wykładane lub stosowane w sposób prowadzący do odmiennych – zróżnicowanych albo sprzecznych – orzeczeń albo decyzji procesowych. Jest zatem oczywiste, że rozbieżności tej nie ma w sytuacji, w której sądy wysnuwają odmienne wnioski prawne, a następnie wydają różne orzeczenia w sprawach o różnym podłożu faktycznym, przy braku tożsamych lub bardzo zbliżonych ustaleń faktycznych albo przy zasadniczo innych żądaniach i zarzutach stron. Nie należy więc zrównywać wielokierunkowości stosowania prawa w niejednakowych stanach faktycznych oraz różnorodności orzecznictwa – naturalnej i uzasadnionej – z rozbieżnością orzecznictwa, zasadniczo niepożądaną i wymagającą krytycznej oceny oraz ewentualnej eliminacji¹³.

W art. 398⁹ § 1 pkt 3 k.p.c., normującym przesłankę przyjęcia skargi kasacyjnej z powodu nieważności postępowania, chodzi o nieważność postępowania przed sądem drugiej instancji, którą SN bierze pod rozwagę z urzędu (art. 398¹³ § 1 k.p.c.). Kontrola kasacyjna obejmuje bowiem stosowanie prawa przez sąd drugiej instancji i z tej przyczyny SN, rozpoznając skargę kasacyjną, nie może w ramach bezpośredniej kontroli kasacyjnej badać kwestii ważności postępowania przed sądem pierwszej instancji. Badanie takie, mające charakter pośredni, jest natomiast możliwe, gdy skarżący w skardze kasacyjnej podniósł zarzut naruszenia art. 378 § 1 i art. 386 § 2 k.p.c. Wynika to z faktu, że skarga kasacyjna jest środkiem zaskarżenia od orzeczeń sądu drugiej instancji, a naruszenia prawa popełnione przez sąd pierwszej instancji są przedmiotem kontroli apelacyjnej również w zakresie, w jakim prowadzą do nieważności postępowania. Nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji może być na etapie przedsądu badana w ramach przesłanki oczywistej zasadności skargi z uwagi na naruszenie przez sąd drugiej instancji prawa procesowego (art. 378 § 1 k.p.c.)¹⁴.

Oparcie natomiast skargi kasacyjnej na przesłance wynikającej z art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c. jest możliwe tylko wówczas, gdy już na pierwszy rzut oka podstawy wskazane w skardze zasługują na uwzględnienie, tj. gdy zaskarżone orzeczenie jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami albo zostało wydane w wyniku oczywiście błędnej, widocznej bez głębszej analizy prawniczej, wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa. Istotne jest wykazanie kwalifikowanej postaci naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego, polegającej na jego oczywistości widocznej prima facie, przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej¹⁵.

O przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania nie decyduje przy tym samo oczywiste naruszenie konkretnego przepisu prawa materialnego lub procesowego przez sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, lecz sytuacja, w której naruszenie to spowodowało wydanie oczywiście nieprawidłowego orzeczenia. Sam zarzut naruszenia (nawet oczywistego) określonego przepisu (przepisów) nie prowadzi zatem wprost do oceny, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona¹⁶. Skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona w rozumieniu art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c., gdy w sprawie doszło do kwalifikowanego oczywistego naruszenia prawa, widocznego od razu przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej, bez potrzeby głębszej analizy. Konieczne jest zatem wykazanie, że sąd drugiej instancji w sposób oczywisty naruszył przepis jasny i jednoznaczny, którego wykładnia i stosowanie nie budzą żadnych wątpliwości¹⁷.

Przedstawione powyżej przesłanki w niektórych konfiguracjach nie mogą być ze sobą łączone. Jak stwierdził SN w postanowieniu z dnia 8 maja 2019 r.¹⁸, już tylko z samej przedstawionej wyżej istoty ustawowych przesłanek przedsądu, przewidzianych w art. 398⁹ § 1 pkt 1 i 4 k.p.c., wynika, że co do zasady nie mogą one występować jednocześnie. Jeżeli bowiem w sprawie rzeczywiście występuje istotne zagadnienie prawne, od którego rozstrzygnięcia zależy wydanie prawidłowego orzeczenia co do istoty sprawy, to z natury rzeczy ewentualny błąd orzeczniczy popełniony przez sąd drugiej instancji nie może mieć charakteru oczywistego i podstawowego. Z kolei skarga kasacyjna nie może być uznana za oczywiście uzasadnioną, jeżeli o występowaniu tej przesłanki miałoby świadczyć naruszenie przepisów prawa, których wykładnia nasuwa tak duże wątpliwości, że konieczne jest ich wyjaśnienie przez SN w ramach sformułowanego w tej sprawie zagadnienia prawnego¹⁹.

Jednoczesne uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania występującymi w sprawie wątpliwościami prawnymi (zagadnienie prawne, potrzeba wykładni przepisów) generalnie wyklucza możliwość przyjęcia, że skarga jest oczywiście uzasadniona. Trudno sobie bowiem wyobrazić sytuację, w której wyrok jest oczywiście wadliwy, a jednocześnie w sprawie występuje tak poważna wątpliwość prawna, że wymaga interwencji i rozstrzygnięcia przez SN²⁰. Albo jest tak, że wykładnia danych przepisów jest prosta i w związku z tym ich naruszenie jest oczywiste, albo tak, że wykładnia ta rodzi wątpliwości, wobec czego naruszenie przepisów nie może być oczywiste²¹. To, co ma świadczyć o oczywistej zasadności skargi, nie może być jednocześnie ujmowane jako podstawa przedsądu z art. 398⁹ § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. Jeżeli bowiem występuje istotne zagadnienie prawne albo poważny problem świadczący o potrzebie wykładni przepisu, to nie można równocześnie twierdzić, że z tych samych przyczyn skarga jest oczywiście uzasadniona, jako że twierdzenie o oczywistej zasadności skargi pozostaje wówczas w kolizji z problemami prawnymi warunkującymi pierwszą i drugą podstawę przedsądu²². Taka konstrukcja wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania dyskwalifikuje jego zasadność już na samym wstępie²³.

W doktrynie podkreśla się, że jeśli u podstaw skargi kasacyjnej leży istotne zagadnienie prawne, a więc zagadnienie poważne, wymagające pogłębionej analizy prawnej i wcześniej nierozstrzygane, to skarga nie może być jednocześnie oczywiście uzasadniona, a więc uzasadniona prima facie, bez podejmowania jakichkolwiek szczegółowych analiz i dociekań. To samo dotyczy zbiegu podstaw w postaci oczywistej zasadności skargi oraz potrzeby wykładni przepisów prawa²⁴. Rzecz jasna dotyczy to tylko tej samej kwestii prawnej. Może się bowiem zdarzyć tak, że w odniesieniu do jednej z przedstawionych kwestii prawnych skarga będzie oczywiście uzasadniona, a w odniesieniu do innej przedstawionej w skardze kwestii prawnej strona powoła się na występowanie istotnego zagadnienia prawnego bądź potrzebę wykładni przepisów prawa²⁵.

Należy przy tym podkreślić, że nie jest wyłączone równoczesne powołanie się na więcej niż jedną przyczynę kasacyjną, lecz wniosek opierający się na jednoczesnym twierdzeniu, że co do tych samych okoliczności występuje w sprawie istotne zagadnienie prawne oraz że skarga jest oczywiście uzasadniona, odwołuje się do wykluczających się przesłanek. Skarga kasacyjna nie może być uznana za oczywiście uzasadnioną, jeżeli o występowaniu tej przyczyny miałoby świadczyć naruszenie przepisów prawa, których wyjaśnienie przez SN jest konieczne w ramach sformułowanego w tej sprawie zagadnienia prawnego²⁶.

 

Przypisy

¹     Tekst jednolity Dz.U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm., dalej: „Kodeks postępowania cywilnego” lub „k.p.c.”.

²     Postanowienie SN z dnia 8 maja 2019 r., I UK 254/18.

³     Postanowienie SN z dnia 30 czerwca 2022 r., I CSK 2052/22.

⁴     Postanowienie SN z dnia 29 listopada 2022 r., I CSK 3873/22. Por. postanowienia SN: z dnia 28 listopada 2003 r., II CK 324/03; z dnia 7 czerwca 2005 r., V CSK 3/05; z dnia 13 lipca 2007 r., III CSK 180/07; z dnia 22 listopada 2007 r., I CSK 326/07; z dnia 26 września 2005 r., II PK 98/05; z dnia 10 maja 2019 r., I CSK 627/18.

⁵     Postanowienie SN z dnia 8 maja 2019 r., I UK 254/18.

⁶     Postanowienie SN z dnia 20 września 2022 r., I CSK 2429/22.

⁷     Por. postanowienia SN: z dnia 4 lutego 2000 r., II CZ 178/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 147; z dnia 16 kwietnia 2008 r., I CZ 11/08, LEX nr 393883.

⁸     Postanowienie SN z dnia 16 lutego 2017 r., I CSK 555/16, LEX nr 2255332.

⁹     Postanowienie SN z dnia 10 marca 2022 r. I USK 322/21. Por. postanowienie SN z dnia 30 kwietnia 2015 r., V CSK 600/14, LEX nr 1678103.

¹⁰    Postanowienie SN z dnia 1 kwietnia 2022 r., I CSK 637/22, http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/OrzeczeniaHTML/i%20csk%20637-22.docx.html, dostęp: 18.01.2023.

¹¹    Postanowienie SN z dnia 29 listopada 2022 r., I CSK 3873/22. Por. postanowienia SN: z dnia 15 października 2002 r., II CZ 102/02; z dnia 28 marca 2007 r., II CSK 84/07; z dnia 11 stycznia 2008 r., I UK 283/07; z dnia 8 lipca 2008 r., I CSK 111/08.

¹²    Postanowienie SN z dnia 17 listopada 2022 r., I CSK 4806/22. Por. postanowienie SN z dnia 13 stycznia 2022 r., I CSK 1467/22.

¹³    Postanowienie SN z dnia 28 czerwca 2022 r., I CSK 2040/22.

¹⁴    Postanowienie SN z dnia 30 kwietnia 2021 r., I CSK 714/20.

¹⁵    Postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2012 r., I PK 124/11.

¹⁶    Por. orzecznictwo przytoczone w motywach postanowienia SN z dnia 6 listopada 2012 r., III SK 16/12.

¹⁷    Zob. m.in. postanowienia SN: z dnia 8 marca 2002 r., I PKN 34/01, OSNP 2004, nr 6, poz. 100; z dnia 10 stycznia 2003 r., V CZ 187/02, OSNC 2004, nr 3, poz. 49; z dnia 11 stycznia 2008 r., I UK 285/07.

¹⁸    I UK 254/18.

¹⁹    Postanowienie SN z dnia 27 stycznia 2011 r., II PK 247/10, LEX nr 1274964.

²⁰    Por. postanowienie SN z dnia 18 listopada 2020 r., III PK 192/19.

²¹    Postanowienie SN z dnia 29 lipca 2015 r., I CSK 980/14.

²²    Por. postanowienie SN z dnia 18 lipca 2012 r., I UK 118/12.

²³    Postanowienie SN z dnia 24 czerwca 2021 r., III CSK 77/21.

²⁴    Por. np. wyrok SN z dnia 17 lipca 2019 r., III CSK 148/19, LEX nr 2751796, oraz postanowienia: z dnia 24 czerwca 2021 r., III CSK 77/21, LEX nr 3190957; z dnia 26 kwietnia 2018 r., IV CSK 577/17, LEX nr 2497710.

²⁵    Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1-477¹⁶, red. M. Manowska, LEX/el. 2022.

²⁶    Postanowienie SN z dnia 31 sierpnia 2022 r., I CSK 3436/22. Por. postanowienie SN z dnia 22 stycznia 2019 r., II UK 604/17.

 

 

Wróć do spisu treści serwisu