W polskim systemie podatkowym istnieje możliwość preferencyjnego rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych dla osób samotnie wychowujących dzieci. Preferencja ta polega na możliwości obliczenia podatku w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dziecko.
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako ustawa o PIT) w art. 6 ust. 4c wskazuje, w jakich sytuacjach podatnik może skorzystać z preferencyjnego opodatkowania dochodów, jeżeli samotnie wychowuje dzieci.
Przepis ten stanowi, że z preferencyjnego opodatkowania może skorzystać jeden rodzic lub opiekun prawny, który jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci.
Ustawa o PIT jednak nie zawiera jednak definicji „samotnego wychowywania dziecka”. W związku z powyższym, w orzecznictwie sądów administracyjnych oraz interpretacjach organów podatkowych wypracowano kryteria pozwalające na ustalenie, czy w danym przypadku można mówić o samotnym wychowywaniu dziecka.
W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że „samotne wychowywanie” oznacza wychowywanie dziecka bez faktycznego udziału drugiego rodzica. Należy podkreślić, że nie chodzi tu o formalny status rodzica (np. bycie osobą rozwiedzioną), ale o rzeczywiste i faktyczne sprawowanie opieki nad dzieckiem bez wsparcia drugiego rodzica.
W praktyce oznacza to, że drugi rodzic nie może uczestniczyć w zaspokajaniu potrzeb dziecka, takich jak: opieka, wychowanie, zapewnienie bezpieczeństwa, organizowanie czasu wolnego. W związku z powyższym należy przyjąć, że aby skorzystać z preferencyjnego rozliczenia, podatnik musi spełnić łącznie następujące warunki: posiadać status osoby samotnie wychowującej dziecko, faktycznie wychowywać dziecko samotnie w roku podatkowym, nie uzyskiwać, ani dziecko nie może uzyskiwać, dochodów opodatkowanych w sposób zryczałtowany, z wyjątkiem najmu prywatnego oraz nie podlegać opodatkowaniu podatkiem tonażowym.
Istotnym elementem tej oceny jest kwestia kontaktów dziecka z drugim rodzicem. Jak wskazuje się w orzecznictwie, sam fakt posiadania przez drugiego rodzica prawa do kontaktów z dzieckiem nie wyklucza uznania jednego z rodziców za osobę samotnie wychowującą. Kluczowe znaczenie ma rzeczywisty zakres zaangażowania każdego z rodziców w proces wychowawczy. Dla uznania rodzica za samotnie wychowującego dziecko konieczne jest, aby w okresie sprawowania opieki nad dzieckiem, wykonywał on samodzielnie wszystkie czynności związane z jego wychowaniem, bez udziału drugiego rodzica.
Oznacza to, że drugi rodzic nie może uczestniczyć w zaspokajaniu codziennych potrzeb dziecka, takich jak: opieka, wychowanie, zapewnienie bezpieczeństwa, organizowanie czasu wolnego.
W praktyce oznacza to, że sporadyczne kontakty dziecka z drugim rodzicem, np. weekendowe wizyty, nie będą wykluczać możliwości skorzystania z preferencyjnego rozliczenia. Natomiast regularne i intensywne kontakty, w ramach których drugi rodzic współuczestniczy w wychowaniu dziecka, mogą prowadzić do wniosku, że nie jest spełniona przesłanka samotnego wychowywania.
W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się, że fakt, iż drugi rodzic ma prawo do kontaktów z dzieckiem, nie wyklucza uznania jednego z rodziców za osobę samotnie wychowującą dziecko. Istotne jest, aby w okresie sprawowania opieki nad dzieckiem rodzic ten wykonywał wszystkie czynności związane z jego wychowaniem samodzielnie, bez udziału drugiego rodzica.
Reasumując preferencyjne rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych dla osób samotnie wychowujących dzieci jest istotnym wsparciem dla tych podatników. Warunkiem skorzystania z tej preferencji jest jednak spełnienie wszystkich ustawowych przesłanek, w tym faktycznego samotnego wychowywania dziecka w roku podatkowym.
