W obrocie gospodarczym zawierane są umowy barteru towarów lub usług, w ramach których strony zobowiązują się wzajemnie świadczyć na swoją rzecz. Barter usług może przykładowo obejmować następujące formy wymiany usług:
- doradztwo prawne za doradztwo księgowe,
- wspólna promocja karty lojalnościowej,
- usługi marketingowe za pozycjonowanie reklam,
- wynajem powierzchni reklamowej za catering na wydarzeniu.
Zaletą barteru usług jest podział kosztów i korzyści, również poprzez wspólną promocję i reklamę.
W przypadku barteru usług, strony opierają się na założeniu, że świadczenia umowne stron mają równą wartość i stanowią ekwiwalent świadczenia drugiej strony. Umowa barterowa nie została uregulowana w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny(Dz.U.2024 poz.1061 ze zm.) jednak zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z 26 sierpnia 2004 r. sygn. akt I CK 210/04, umowa barterowa „będąc nienazwaną, o cechach zbliżonych do umowy zamiany jest konsensualna, odpłatna i wzajemna”. Dlatego transakcja polegające na wzajemnej wymianie usług o ekwiwalentnej są umowami barteru.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U.2024 poz.36 ze zm., zwana dalej ,,ustawą z dnia 11 marca 2004 r.), opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Rozliczenie barterowe jest uważane za świadczenie wzajemne odpłatne. Odpłatnością jest świadczenie drugiej strony. Stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7(…). W myśl art. 2 pkt 22 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., ilekroć w dalszych przepisach jest mowa o sprzedaży rozumie się przez to odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.
Z przywołanych przepisów wynika, że ustawa z dnia 11 marca 2004 r. nie zawiera wymogu, by odpłatność za czynność dostawy towarów lub świadczenia usług miała postać pieniężną. Odpłatność jako świadczenie wzajemne może również przybrać postać rzeczową, zapłatą może być inny towar lub usługa, albo mieszaną – zapłata w części pieniężna, a w części rzeczowa. Świadczenia wzajemne wynikające z umowy barterowej mają wymierny charakter, wynikają ze wzajemnego zobowiązania i zawierają element odpłatności, a w konsekwencji podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. W przypadku transakcji barterowych, w tym również zamiany usług, świadczenie usługi stanowi zapłatę, jeśli zostały spełnione następujące warunki:
- istnieje bezpośredni związek pomiędzy dokonywanymi wymiennie czynnościami, czyli pomiędzy czynnością opodatkowaną a otrzymaną za nią zapłatą,
- istnieje możliwość określenia wartości świadczonych usług w pieniądzu.
Pojęcie odpłatności jest od wielu lat przedmiotem zainteresowania orzecznictwa TSUE, co potwierdza pogląd wyrażony w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 marca 1994 r., sygn. akt C-16/93: ,,Świadczenie usług jest realizowane za „wynagrodzeniem” w rozumieniu art. 2 ust. 1 szóstej dyrektywy Rady (77/388/EWG) w sprawie harmonizacji przepisów państw członkowskich dotyczących podatków obrotowych i podlega w związku z tym opodatkowaniu tylko i wyłącznie wtedy, gdy istnieje związek prawny usługodawcą i usługobiorcą, w ramach którego można mówić o wzajemnym świadczeniu polegającym na tym, że wynagrodzenie otrzymane przez usługodawcę za usługę stanowi wartość faktycznie przekazaną w zamian za usługę świadczoną na rzecz usługobiorcy’’.
Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług będzie podlegało świadczenie (dostawa lub usługa), w przypadku którego istnieje odbiorca świadczenia odnoszący z niego choćby potencjalną korzyść(.por. pismo z dnia 1.03.2023 r., wydane przez: Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, 0111-KDIB3-2.4012.11.2023.2.MGO, http://sip.mf.gov.pl., por. Pismo z dnia 4.01.2022 r., wydane przez: Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, 0114-KDIP4-1.4012.437.2021.1.RMA, http://sip.mf.gov.pl; pismo z dnia 19.03.2013 r., wydane przez: Izba Skarbowa w Warszawie, IPPP2/443-6/13-2/KOM, http://sip.mf.gov.pl.). Dopóki nie istnieje podmiot, który odnosiłby lub powinien odnosić konkretne korzyści o charakterze majątkowym związanym z danym świadczeniem, dopóty świadczenie to nie będzie czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
Piotr Kosmala
radca prawny nr wpisu PZ-5733
tel: (+48) 61 848 33 48
