W jakich przypadkach wypłacone odszkodowanie ? inne niż wynikające z wadliwego wykonania świadczenia – może stanowić koszt uzyskania przychodu?

Na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych w przypadku kwalifikacji kosztów odszkodowań innych niż wynikające z wadliwego wykonania świadczenia, ważne jest natomiast to, by z obiektywnego porównania jego wartości z wysokością potencjalnych ciężarów możliwych do poniesienia przez podatnika, wynikał gospodarczy, finansowy sens takiej operacji.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. Koszty poniesione w walutach obcych przelicza się na złote według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień poniesienia kosztu.

Dla kwalifikacji prawnej danego kosztu istotne znaczenie ma cel, w jakim został poniesiony. Wydatek zostanie uznany za koszt uzyskania przychodów, jeżeli pomiędzy jego poniesieniem, a powstaniem, zwiększeniem bądź też możliwością powstania przychodu istnieje związek przyczynowy. W oparciu o kryterium stopnia tego powiązania, ustawodawca wyróżnia koszty podatkowe bezpośrednio związane z przychodami i inne niż bezpośrednio z nimi związane, których nie można wprost przypisać do określonych przychodów, ale są racjonalnie uzasadnione jako zmierzające do ich osiągnięcia (tzw. koszty pośrednie).

Zatem, aby wydatek poniesiony przez podatnika mógł stanowić koszt uzyskania przychodów, muszą zaistnieć łącznie następujące przesłanki:

• został poniesiony przez podatnika,
• jest definitywny, a więc bezzwrotny,
• pozostaje w związku z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą,
• poniesiony został w celu uzyskania przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów,
• nie jest kosztem wymienionym w art. 16 ust. 1 tej ustawy, w tym w art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy,
• został właściwie udokumentowany.

W zakresie poglądów sądów administracyjnych co do prawa podatników do ujęcia kosztów odszkodowań w kosztach uzyskania przychodów wskazać należy, że sądy administracyjne w wydawanych orzeczeniach wskazują na następujące aspekty związane z oceną prawa podatników do zaliczenia wypłacanego odszkodowania do kosztów uzyskania przychodów:

• odszkodowania wynikające z odstąpienia lub przedterminowego rozwiązania umowy przez podatnika wykazują związek z przychodami, gdy podatnik ma na uwadze możliwość osiągnięcia, choćby nawet potencjalnie, jakiegoś przychodu, czy to z określonej innej transakcji, czy też na skutek redukcji kosztów pośrednich, czyli ogólnych, dotyczących całej działalności - wyrok NSA z dnia 11 sierpnia 2020 r., sygn. akt II FSK 1074/18;
• ważne jest natomiast to, by z obiektywnego porównania jego wartości z wysokością potencjalnych ciężarów możliwych do poniesienia przez podatnika, wynikał gospodarczy, finansowy sens takiej operacji - wyrok NSA z dnia 22 stycznia 2020 r., sygn. akt II FSK 188/18;
• odszkodowanie wykazuje związek z przychodami w takiej sytuacji, gdy podatnik ma na uwadze możliwość osiągnięcia, choćby nawet potencjalnie, jakiegoś przychodu, czy to z innej transakcji, czy też na skutek redukcji kosztów pośrednich, czyli ogólnych, dotyczących całej działalności. Istotne jest więc, aby kwalifikując dany wydatek jako koszt podatkowy uwzględniać również kwestię logicznego ciągu zdarzeń determinujących określone i konkretne działania podatnika, począwszy od momentu zawarcia wszystkich umów składających się na określone zdarzenie gospodarcze ? wyrok NSA z dnia 1 marca 2016 r., sygn. akt II FSK 4009/13;
• błędem jest kwalifikowanie do art. 16 ust. 1 pkt 22 Ustawy o CIT wszelkich kar umownych i odszkodowań, zamiast jak wynika z tego przepisu kar umownych i odszkodowań ze ściśle określonych tytułów. - wyrok NSA z dnia 9 stycznia 2020 r., sygn. akt II FSK 1330/19.

Podsumowując, koszt odszkodowania może stanowić koszt podatkowy w przypadku, gdy wykazuje związek z przychodami w sytuacji, gdy podatnik ma na uwadze możliwość osiągnięcia, choćby nawet potencjalnie, jakiegoś przychodu.