Z jednej strony działają jako jednostki organizacyjne, a z drugiej – uczestniczą w obrocie gospodarczym, jakie obowiązki podatkowe na nich spoczywają oraz jakie trudności napotykają w praktyce przy rozliczaniu tego podatku.
W Polsce funkcjonuje blisko pięć milionów wspólnot mieszkaniowych, które pełnią kluczową rolę w zarządzaniu nieruchomościami. Niemniej jednak, kwestia ich statusu jako podatników VAT od lat budzi liczne kontrowersje i wątpliwości interpretacyjne. Problem ten wynika z dualistycznej natury wspólnoty mieszkaniowej – z jednej strony jest to jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej, z drugiej zaś podmiot uczestniczący w obrocie gospodarczym.
Z analizy przepisów ustawy o własności lokali oraz ustawy o VAT, jak również interpretacji organów podatkowych i orzecznictwa sądów administracyjnych, wynika, że wspólnoty mieszkaniowe pełnią dwie odrębne funkcje w kontekście VAT:
- Zarządzanie nieruchomością wspólną: Wspólnota, działając jako odrębny podmiot, nabywa towary i usługi na potrzeby części wspólnej nieruchomości, stając się konsumentem końcowym. Czynności te nie podlegają opodatkowaniu VAT, a wspólnota nie ma obowiązku wystawiania faktur.
- Utrzymanie lokali stanowiących odrębną własność: Wspólnota nabywa towary i usługi w celu zaopatrzenia lokali, działając w imieniu, ale na rzecz właścicieli. W tym zakresie wspólnota dokonuje odsprzedaży nabytych towarów i usług (np. mediów), stając się podatnikiem VAT.
Ministerstwo Finansów oraz sądy administracyjne, w tym Naczelny Sąd Administracyjny, przyjęły stanowisko, że wspólnota mieszkaniowa, dokonując odsprzedaży towarów i usług swoim członkom, prowadzi działalność gospodarczą. Choć pogląd ten nie wynika wprost z przepisów, opiera się na szerokim rozumieniu pojęcia działalności gospodarczej.
Uznanie wspólnoty mieszkaniowej za podatnika VAT wiąże się z szeregiem obowiązków:
- Rejestracja dla celów VAT, jeśli przekroczony zostanie limit sprzedaży.
- Ewidencjonowanie sprzedaży i zakupów.
- Składanie deklaracji VAT.
- Rozliczanie i odprowadzanie podatku VAT.
Istnieje możliwość skorzystania ze zwolnienia podmiotowego z VAT dla podatników, których wartość sprzedaży nie przekroczyła określonego limitu. Wspólnota, której sprzedaż netto nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym 200 tys. zł, może skorzystać z tego zwolnienia.
W praktyce, rozliczanie VAT przez wspólnoty mieszkaniowe napotyka na liczne trudności, takie jak:
- brak jasnych kryteriów rozróżnienia między czynnościami związanymi z zarządzaniem nieruchomością wspólną (niepodlegającymi VAT) a czynnościami związanymi z utrzymaniem lokali (opodatkowanymi VAT).
- trudności w ustaleniu, czy lokale mieszkalne są wykorzystywane do celów mieszkalnych, co ma wpływ na opodatkowanie VAT odsprzedaży mediów.
- konieczność wyodrębniania w opłatach kwot przypadających na utrzymanie części wspólnej (niepodlegających VAT) od kwot stanowiących zwrot kosztów indywidualnego zużycia (opodatkowanych VAT).
- ryzyko przekroczenia limitu sprzedaży uprawniającego do zwolnienia podmiotowego, np. w przypadku dodatkowych przychodów z wynajmu powierzchni wspólnej.
Nieprawidłowe rozliczanie VAT przez wspólnotę mieszkaniową może prowadzić do naliczenia zaległości podatkowych, odsetek oraz kar dla osób odpowiedzialnych za zobowiązania podatkowe wspólnoty. Kwestia statusu wspólnoty mieszkaniowej jako podatnika VAT wymaga jednoznacznych uregulowań prawnych. Niezbędne są jasne kryteria rozróżniania czynności podlegających i niepodlegających VAT oraz zapewnienie wspólnotom dostępu do informacji, które umożliwią prawidłowe rozliczanie podatku.
