Aby ułatwić wzajemne rozliczenie osoby trzeciej z dłużnikiem na wypadek dokonania przez nią spłaty, przepisy przewidują wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela.
Zagadnienia związane z wstąpieniem w prawa zaspokojonego wierzyciela reguluje art. 518 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem:
§ 1. Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty:
1) jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi;
2) jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia;
3) jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie;
4) jeżeli to przewidują przepisy szczególne.
§ 2. W wypadkach powyższych wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, które jest już wymagalne.
§ 3. Jeżeli wierzyciel został spłacony przez osobę trzecią tylko w części, przysługuje mu co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek zapłaty częściowej.
W praktyce sytuacja, w której świadczenie zostanie spełnione nie przez dłużnika, ale osobę trzecią może wystąpić z różnych przyczyn. Uzasadnieniem tego mogą być więzy łączące dłużnika lub wierzyciela z tą osobą. Może się też zdarzyć i tak, że pomiędzy stronami stosunku zobowiązaniowego i osobą trzecią nie występują żadne powiązania prawne, ale mimo to ma ona zamiar spełnienia świadczenia za dłużnika. Powody te są nieistotne z punktu widzenia wierzyciela i nie mają znaczenia dla możliwości dokonania spłaty.
Aby ułatwić wzajemne rozliczenie osoby trzeciej z dłużnikiem na wypadek dokonania przez nią spłaty, przepisy przewidują wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela. Daje to jej możliwość łatwego dochodzenia tego, co świadczyła za dłużnika wierzycielowi. Pomimo spłaty wierzytelności stosunek prawny trwa więc nadal ze zmienioną osobą po stronie wierzyciela. Przypomina to więc skutek, jaki występuje po dokonaniu cesji wierzytelności.
