Uprawnienie do wystąpienia wspólnika spółki jawnej w drodze wypowiedzenia umowy spółki (art.61§1-3 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych[1]) przysługuje wówczas, gdy umowa spółki zawarta została na czas nieoznaczony. W sytuacji zawarcia umowy na czas oznaczony dopuszczalność wypowiedzenia umowy spółki uzależniona będzie od treści umowy. W umowie spółki powinny zostać wskazane warunki i zasady dopuszczalności jej wypowiadania. Wypowiedzenie następuje przez jednostronne oświadczenie woli w formie pisemnej, skierowanej do wspólników. Jeżeli umowa zawarta jest na czas nieoznaczony, to wypowiedzenie powinno nastąpić na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego (art. 62 ustawy z dnia 15 września 2000 r.). W przypadku spółki jawnej nie jest możliwe natychmiastowe wystąpienie ze spółki, jakie może mieć miejsce w spółce cywilnej na mocy art. 869 §2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny[2], zgodnie, z którym „z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony”. Umowa spółki może również zostać wypowiedziana przez wierzyciela wspólnika w okolicznościach wskazanych w treści art. 62§2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Wspólnicy mogą pomimo złożonego wypowiedzenia spółki utrzymać ją, jeśli umowa spółki tak stanowi.
Dopuszczalność zbycia ogółu praw i obowiązków w spółkach osobowych uzależniona jest od treści umowy spółki. Zasadą przyjętą na gruncie kodeksu spółek handlowych jest niezbywalność udziału. Dla skutecznego przeniesienia członkostwa w spółce osobowej konieczne jest wskazanie możliwości zbycia ogółu praw i obowiązków w umowie spółki. Zbycie ogółu praw i obowiązków innemu podmiotowi w przypadku braku stosownych postanowień umownych będzie nieważne. Drugą przesłanką wyrażoną w art. 10§2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. jest uzyskanie pisemnej zgody wszystkich wspólników chyba, że umowa zawiera w tym względzie inne postanowienia. Od dnia 15.1.2015 r. na podstawie art. 10§4 ustawy z dnia 15 września 2000 r. wprowadzono możliwość przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym[3]. Obok bezpiecznego podpisu elektronicznego z ważnym kwalifikowanym certyfikatem dopuszczono również możliwość podpisu poprzez Profil Zaufany w systemie ePUAP. Taki sposób podpisu, w systemie teleinformatycznym, daje pewność identyfikacji stron i daty dokonania czynności, porównywalną z podpisem notarialnie poświadczonym. Nabywca uzyskuje wszystkie przenoszalne prawa i obowiązki zbywcy i wchodzi w strukturę organizacyjną spółki. Przeniesienie ogółu praw i obowiązków nastąpić może w drodze takich czynności jak umowa[4] sprzedaży, umowa darowizny, czy umowa zamiany. Przepisy kodeksu spółek handlowych nie wskazują formy, w jakiej winno nastąpić zbycie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej. Brak szczególnych zasad w tym zakresie oznacza, że znajdzie zastosowanie ogólna reguła, zgodnie z którą wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie tej osoby ujawniające jej wolę w sposób dostateczny[5]. Czynność ta nie wymaga formy aktu notarialnego nawet ze względu na okoliczność, że spółka jest właścicielem nieruchomości. Nie jest to bowiem przeniesienie uprawnień do poszczególnych składników majątku spółki, a uczestnictwa w spółce[6]. Dotychczasowy wspólnik może przenieść swe członkostwo w spółce na innego wspólnika lub osoby spoza spółki. Niedopuszczalne jest zbycie ogółu praw i obowiązków na drugiego wspólnika w sytuacji, gdy spółka posiada tylko dwóch wspólników, ponieważ doprowadziłoby to do powstania jednoosobowej spółki jawnej. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 29.6.2011 r., orzekł, że:”(…) zbycie udziału w spółce na podstawie art. 10 ustawy z dnia 15 września 2000 r. służy zmianie składu osobowego spółki (wspólników), co może dotyczyć jedynie sytuacji, w której spółka ma funkcjonować nadal, z udziałem nowego wspólnika. Istnienie spółki jawnej zakłada jednocześnie udział w niej co najmniej dwóch wspólników”.
Zmiana składu osobowego w spółce osobowej może pociągać za sobą zmianę obligatoryjną umowy spółki w zakresie przystąpienia nowego wspólnika do spółki, wystąpienia ze spółki lub śmierci wspólnika bądź fakultatywną zmianę umowy spółki na wypadek przeniesienia ogółu praw i obowiązków[7]. Zbycie udziału spółkowego w spółce osobowej oraz związana z tym zmiana składu osobowego spółki nie stanowi samo w sobie zmiany umowy spółki. Postanowienia art. 10 ustawy z dnia 15 września 2000 r. przewidujące możliwość zmiany składu osobowego spółki osobowej na skutek przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika w spółce tego rodzaju nie odwołują się w żadnym zakresie do zmiany umowy spółki. Wykładnia literalna nie pozwala na przyjęcie, że zbycie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej zależne jest od dokonania zmian umowy spółki[8].
Zmianę składu osobowego wspólników należy ujawnić w rejestrze przedsiębiorców KRS. Zbycie członkostwa, o którym mowa w art. 10 ustawy z dnia 15 września 2000 r. skutkuje przeniesieniem wszystkich praw i obowiązków zbywcy na nabywcę, ten ostatni wstąpi w jego sytuację także w zakresie prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji (między innymi wobec organów podatkowych). Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 17 lipca 2015 r.[9] wskazał, że kodeks spółek handlowych nie nakłada na wspólników szczególnego obowiązku zgłoszenia przeniesienia do rejestru, z którym związana jest skuteczność przeniesienia ogółu praw i obowiązków wobec osób trzecich. Za wystarczające z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu prawnego należy uznać zgłoszenie zmiany komplementariusza uprawnionego do reprezentowania spółki komandytowo-akcyjnej do KRS na podstawie art. 133 § 2 w zw. z § 1 pkt 7 ustawy z dnia 15 września 2000 r. [10] Fakt pozostawania wspólnikiem nie zależy od okoliczności wpisu do rejestru. Wynika stąd, że niekoniecznie osoba wpisana do rejestru jest rzeczywistym wspólnikiem i odwrotnie, osoba niewpisana może w rzeczywistości być wspólnikiem. Wpis zmian dotyczących składu wspólników ma charakter deklaratywny, co oznacza, iż uzyskanie statusu wspólnika nie jest uzależnione od jego dokonania i dochodzi do skutku w momencie zaistnienia takich zdarzeń jak zawarcie umowy zbycia ogółu praw i obowiązków, czy upływu terminu wypowiedzenia umowy. Nie można wykluczyć, że osoba reprezentująca spółkę umocowania takiego nie ma, tylko dlatego, że nie zostało ono ujawnione w KRS. [11]
[1] Dz. U. 2000 Nr 94 poz. 1037, t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2219, zwana dalej „ustawą z dnia 15 września 2000 r.”.
[2] Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93, t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2073, zwana dalej „ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r.”.
[3]Ustawa z 28.11.2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2015 r., poz. 4.
[4]Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2018 r., sygn, I CSK 241/17.
[5]J. Grykiel, Zbycie udziału w ogóle praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej, cz. 1, Prawo Spółek, nr 9, s. 33. A. Sobiech, Opodatkowanie spółek osobowych, Warszawa 2016, s. 187 i nast.
[6] Ibidem
[7] W. Jaworski, Charakter postanowienia o wpisie do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego zmiany składu personalnego wspólników spółki osobowej prawa handlowego na płaszczyźnie prawa podatkowego, Przegląd Podatkowy 2013 , nr 2, s.31. A. Sobiech, Opodatkowanie spółek osobowych, Warszawa 2016, s. 187 i nast.
[8] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 6.06 2018 r., sygn. I SA/Po 289/18.
[9] Sygn. akt I SA/Kr 657/15.
[10] Sygn. akt I SA/Po 289/18.
[11] . Sobiech A., Sobiech M. Zmiana składu wspólników w spółkach osobowych BISP Doradztwo Podatkowe nr 1/ 2019
Maciej Sobiech
dyrektor Oddziału Wielkopolskiego
doradca podatkowy nr 09809
radca prawny nr wpisu 1845
