Zasady ustalania składek na ubezpieczenie społeczne osób współpracujących po śmierci przedsiębiorcy

Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego). Osoba współpracująca pozostającą w stosunku pracy (pracownik) z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność – dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowana jako osoba współpracująca.

Przedsiębiorstwo w spadku jest płatnikiem składek w stosunku do pracowników i zleceniobiorców przedsiębiorstwa w spadku oraz osób przebywających na urlopie wychowawczym udzielonym w ramach stosunku pracy albo pobierających zasiłek macierzyński, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca ZUS. Obowiązki przedsiębiorstwa w spadku wykonuje zarządca sukcesyjny (art. 4 pkt 2) lit. zc) ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).

Z komunikatu z ZUS z dnia 10 października 2022 r. wynika, że osoba współpracująca z chwilą śmierci przedsiębiorcy powinna być wyrejestrowana z kodu 0511XX. W uzasadnieniu tego stanowiska ZUS przywołał regulacje art. 13 ust. 1 pkt 1 oraz art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym, które to przepisy regulują kwestię dokonywania czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, polegających m.in. na zaspokajaniu wymagalnych roszczeń lub przyjmowania należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią w okresie o chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeśli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powoływania zarządcy sukcesyjnego.

W konsekwencji osoby współpracujące tracą prawo do ubezpieczenia społecznego w momencie śmierci przedsiębiorcy i nie są objęte ubezpieczeniem społecznym do momentu uzyskania własności przedsiębiorstwa albo uzyskania innego tytułu do tych ubezpieczeń.