Jednym ze sposób zabezpieczenia wykonania zobowiązania podatkowego występującego w polskim prawie podatkowym jest specjalna forma zastawu zwana zastawem skarbowym. Wskazać należy, iż przedmiotem zastawu mogą być jedynie rzeczy ruchowe lub prawa zbywalne. Nie jest możliwe ustanowienie zastawu na rzeczach oraz prawach majątkowych niepodlegających egzekucji oraz na takich, które mogą być przedmiotem hipoteki.
Zgodnie z art. 41 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (dalej: „Ordynacja”) Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 2, a także z tytułu zaległości podatkowych stanowiących ich dochód oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości przysługuje zastaw skarbowy na wszystkich będących własnością podatnika oraz stanowiących współwłasność łączną podatnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych, jeżeli wartość poszczególnych rzeczy lub praw wynosi w dniu ustanowienia zastawu co najmniej 13 900 zł. Jak wskazuje art. 21 § 1 pkt 2 Ordynacji taki sposób zabezpieczenia możliwy jest tylko w przypadku zobowiązań powstających z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania, a nie tych powstających z mocy prawa. Przepis ten znajdzie zastosowanie odpowiednio do należności przypadających od płatników lub inkasentów, następców prawnych oraz osób trzecich odpowiadających za zaległości podatkowe.
Zastawem skarbowym zgodnie z art. 41 § 2 Ordynacji nie mogą być obciążone rzeczy lub prawa majątkowe niepodlegające egzekucji oraz mogące być przedmiotem hipoteki. Sam organ podatkowy na mocy art. 42 Ordynacji dokonuje spisu rzeczy ruchomych oraz zbywalnych praw majątkowych, które mogą być przedmiotem zastawu skarbowego. Rejestr zastawów skarbowych prowadzony w systemie teleinformatycznym przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej (art. 43 § 3. Ordynacji). Podstawą wniosku o wpis zastawu skarbowego do rejestru zastawów zgodnie z art. 44 § 1 Ordynacji jest doręczona decyzja:
- ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego,
- określająca wysokość zobowiązania podatkowego,
- określająca wysokość odsetek za zwłokę,
- odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,
- odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej,
- odpowiedzialności spadkobiercy,
- określająca wysokość zwrotu podatku.
Natomiast w przypadku zobowiązań podatkowych powstających w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 1 Ordynacji ( dotyczy to zobowiązań powstających z mocy prawa) podstawę wniosku o wpis zastawu skarbowego stanowi również deklaracja, jeżeli wykazane w niej zobowiązanie podatkowe nie zostało wykonane. Wpis zastawu skarbowego nie może być dokonany wcześniej niż po upływie 14 dni od upływu terminu płatności zobowiązania podatkowego. Zgodnie z art. 45 § 1 Ordynacji Zastaw skarbowy powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów. O kolejności wpisu rozstrzyga czas wpływu wniosku do organu prowadzącego rejestr zastawów. Za czas wpływu wniosku uważa się godzinę, z dokładnością co do minuty, w której w danym dniu wniosek wpłynął do organu. Wnioski, które wpłynęły w tym samym czasie, uznaje się za złożone równocześnie. O dokonaniu wpisu zastawu skarbowego organ prowadzący rejestr zastawów zawiadamia podatnika, płatnika lub inkasenta, następcę prawnego lub osobę trzecią odpowiadającą za zobowiązanie podatkowe lub zaległość podatkową oraz organ, na wniosek którego dokonano wpisu. Wpisem w rejestrze zastawów jest również wykreślenie. Tak ustanowiony zastaw skarbowy zgodnie z art. 46 § 1 Ordynacji jest skuteczny wobec każdorazowego właściciela przedmiotu zastawu i ma pierwszeństwo przed jego wierzycielami osobistymi.
