Zgodnie z art. 3 kodeksu spółek handlowych (zwanego dalej k.s.h.) przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób. Przepis odnosi się zarówno do spółek osobowych, jak i do spółek kapitałowych. Wskazuje on elementy wspólne dla każdej z tych form prawnych. Każda spółka handlowa powstaje przez zawarcie umowy, lecz dla każdej z nich rola takiej umowy jest inna. Umowa spółki odgrywa podwójną rolę: jest jednym z warunków utworzenia spółki, a po jej powstaniu stanowi ustrojową podstawę jej funkcjonowania. Umowa spółki zawierana w celu utworzenia spółki opiera się na zgodnym oświadczeniu woli wspólników, którzy zobowiązują się wnieść wkłady do tworzonej spółki oraz współpracować w inny sposób, gdy tak stanowi umowa (statut) spółki.
Do essentialia negotii umów spółek handlowych należą:
1) zobowiązanie wspólnika do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu;
2) zobowiązanie wspólnika do wniesienia wkładu do spółki.
Dla poszczególnych typów spółek przepisy mogą uznawać inne elementy za przedmiotowo istotne składniki umowy, np. w umowie spółki osobowej powinno być umieszczone zobowiązanie wspólników do prowadzenia przez spółkę przedsiębiorstwa. Kodeks spółek handlowych określa essentialia negotii dla poszczególnych typów spółek i tak odpowiednio art. 25 k.s.h. dla spółki jawnej, art. 91 k.s.h. dla spółki partnerskiej, art. 105 k.s.h. dla spółki komandytowej, a art. 130 k.s.h. dla spółki komandytowo-akcyjnej. Od chwili zawarcia umowy handlowej spółki osobowej do momentu wpisu do rejestru mamy do czynienia z konstrukcją spółki przedorganizacyjnej (podobnie jak przed zawarciem umowy spółki kapitałowej), będącą stosunkiem zobowiązaniowym. Do tego czasu stosunki majątkowe oparte są na wspólności łącznej.
Przy kształtowaniu umów spółek osobowych należy mieć na uwadze strukturę regulacji dotyczącej tych spółek. Po pierwsze, stosuje się art. 8-10 k.s.h., stanowiące część ogólną prawa handlowych spółek osobowych. Po drugie, do spółek innych niż spółka jawna stosuje się, z mocy szczegółowych odesłań, w sprawach nieuregulowanych przepisy o spółce jawnej. Po trzecie, do każdego typu spółki osobowej stosuje się przepisy dla niej właściwe.
Zasadniczo w przypadku zmiany umowy spółki osobowej na mocy art. 9 k.s.h. obowiązuje zasada jednomyślności wszystkich wspólników, jednakże dyspozytywny charakter tego przepisu sprawia, że wspólnicy mogą podjąć elastyczniejsze zasady podejmowania uchwał. Zmiana umowy spółki, przy wymogu jednomyślności, jest rezultatem konsensusu obowiązującego przy zawarciu umowy spółki. Dopuszczenie do podejmowania uchwały o zmianie umowy spółki większością głosów upodabnia w tym względzie spółki osobowe do spółek kapitałowych.
Dla kształtowania treści umów spółek osobowych istotne znaczenie ma zasada swobody umów (art. 2 k.s.h. w związku z art. 3531 kodeksu cywilnego.). Zakres tej swobody jest różny w poszczególnych typach spółek. Ważne jest ustalenie charakteru norm prawnych (dyspozytywne czy imperatywne) wyznaczających poszczególne elementy umowy, aby określić zakres swobody w kształtowaniu treści umowy. Umowa spółki oraz zmiany jej postanowień wymagają zgłoszenia do Krajowego Rejestru Sadowego (KRS). Sąd rejestrowy ma kompetencję do weryfikacji zgodności jej postanowień pod względem formy i treści z obowiązującymi przepisami prawa (zob. art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym).
Kiedy zawiera się umowę spółki bądź dokonuje jej zmiany, należy brać pod uwagę skutki, jakie będą wywoływać przyjęte w umowie rozwiązania w sferze prawa podatkowego. Gdy kształtuje się treść stosunku umownego, trzeba uwzględnić, że nie jest możliwe wprowadzanie rozwiązań sprzecznych z bezwzględnie obowiązującymi normami prawa podatkowego. Niedopuszczalne jest uchylenie bądź modyfikacja skutków podatkowych tylko dlatego, że inaczej stanowi zawarta przez wspólników umowa spółki
Regulacje określone w umowie wpływają na tworzenie sytuacji mających cechy stanów faktycznych objętych normami prawa podatkowego. Ustawodawca upatruje w czynnościach dokonywanych w spółkach źródeł podatku, co wynika z możliwości dystrybuowania dochodu wytworzonego w ramach działalności spółki. Na potrzeby określenia elementów konstrukcji podatku dochodowego (głównie przychodów i kosztów) ustawy podatkowe opierają się na konstrukcjach i pojęciach prawa handlowego. Nie wszystkie czynności dokonywane w formach przewidzianych przez prawo prywatne mają taką samą treść ekonomiczną, a jednocześnie te same skutki ekonomiczne można w niektórych sytuacjach uzyskać dzięki wykorzystaniu różnych form prawnych.
Maciej Sobiech
dyrektor Oddziału Wielkopolskiego
doradca podatkowy nr 09809
radca prawny nr wpisu 1845
