Korzystna dla podatników uchwała NSA w sprawie instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych

W dniu 24 maja 2021 r. Naczelny Sąd Administracyjny uchwałą 7 sędziów (sygn. I FPS 1/21), dalej w tekście nazywanej Uchwałą, uznał, że sądy administracyjne w ramach własnych kompetencji w roli sądu I instancji są obowiązane do oceny czy celem wszczęcia postępowania karnego skarbowego nie jest nierozpoczęcie lub zawieszenie biegu przedawnienia terminu. Zdaniem NSA, w świetle przepisów prawa o ustroju sądów administracyjnych i ustawy ? Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ocena przesłanek zastosowania art. 70 § 6 pkt 1 w związku z art. 70c Ordynacji podatkowej mieści się w zakresie sprawy sądowej.

Zgodnie z powołaną podstawą prawną, bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania. Organ podatkowy właściwy w sprawie zobowiązania podatkowego, z którego niewykonaniem wiąże się podejrzenie popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, zawiadamia podatnika o nierozpoczęciu lub zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w wyżej wymienionym przypadku najpóźniej z upływem terminu przedawnienia oraz o rozpoczęciu lub dalszym biegu terminu przedawnienia po upływie okresu zawieszenia.

Wskazane przepisy stanowiły dotychczas podstawę dosyć powszechnej praktyki organów podatkowych polegającej na wszczynaniu w końcowym okresie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego postępowania karnoskarbowego, czego ukrytym celem było zawieszenie biegu terminu przedawnienia i uzyskanie dodatkowego czasu na prowadzenie postępowania w sprawie podatkowej. Niewątpliwie taka praktyka stanowiła rodzaj nadużycia prawa ze strony organów podatkowych.

Nie sposób kwestionować wszczęcia postępowania karnego skarbowego przez organ podatkowy w sytuacji, gdy występują ku temu przesłanki prawne, jednakże instrumentalne stosowanie przepisów w celu wyłącznie wydłużenia czasu na prowadzenie postępowania w sprawie podatkowej powinno być oceniane krytycznie.

W orzecznictwie administracyjnym dotychczas wykształciły się dwie linie orzecznicze: zgodnie z pierwszą, sądy administracyjne rozpoznając skargę na decyzję organu podatkowego powinny badać, czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego nie nastąpiło w sposób instrumentalny, a więc czy istniały faktyczne przesłanki do jego wszczęcia. Zgodnie z drugą linią orzeczniczą sądy administracyjne nie mogą badać zasadności wszczęcia postępowania karnoskarbowego.  

 

NSA w swojej Uchwale z dnia 24 maja 2021 r. podzielił argumentację pierwszej linii orzeczniczej i uznał, że organ podatkowy powinien dokonywać analizy przesłanek dla wszczęcia postępowania karnoskarbowego, a analiza taka powinna znaleźć się w uzasadnieniu postanowienia o jego wszczęciu. Organ jest zobowiązany wykazać, że pomiędzy wszczęciem postępowania karnoskarbowego a niewykonaniem zobowiązania podatkowego istnieje związek. Samo wszczęcie takiego postępowania, bez wykazania przesłanek i związku z niewykonaniem zobowiązania podatkowego stanowi nadużycie prawa. Sąd administracyjny będzie miał prawo podczas rozpatrywania skargi na decyzję dokonać oceny spełnienia przesłanek dla wszczęcia postępowania karnoskarbowego w postępowaniu podatkowym, a jeżeli uzna, że wszczęcie miało charakter instrumentalny, będzie miał prawo orzec, że nie wystąpił skutek w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Na skutek wydanej Uchwały NSA, w przypadku rozpatrywania skargi na decyzję organu podatkowego, sąd administracyjny rozpatrujący taką skargę będzie miał obowiązek zbadania, czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego w postępowaniu podatkowym nie służyło wyłącznie wstrzymaniu biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Jeżeli macie Państwo wątpliwości co do charakteru wszczęcia postępowania karnoskarbowego przez organ podatkowy w swojej sprawie, zachęcamy do kontaktu. Nasza kancelaria podatkowa od dwudziestu pięciu lat świadczy usługi w zakresie doradztwa podatkowego, w tym obsługi sporów podatkowych.