Wspólnicy mogą postanowić, że spółka osobowa pozyska nowy kapitał w drodze dopłat. Ten sposób dokapitalizowania spółek osobowych nie został uregulowany w Kodeksie spółek handlowych, możliwe jest jednak jego wykorzystanie na zasadzie swobody umów (art. 353 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny stosowany odpowiednio na podstawie art. 2 kodeksu spółek handlowych,, zwanego dalej k.s.h.).
Wzorem, który może posłużyć wspólnikom spółek osobowych, są regulacje poświęcone dopłatom w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. Chociaż dopłaty są wkładami wspólników do spółki, to jednak nie powiększają one dotychczasowych udziałów wspólnika w kapitale zakładowym, a w następstwie kapitału zakładowego spółki, który jest sumą udziałów. Dopłaty przekazywane są na kapitał zapasowy spółki. Do istotniejszych różnic pomiędzy dopłatą w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością a pożyczką należą: brak możliwości wnoszenia rzeczy, brak szczególnej formy czynności przy wnoszeniu dopłaty, zwrot dopłat nie ma charakteru bezwzględnego, inne są powody niewykonania obowiązku dopłaty, odmienne są skutki niewykonania obowiązku.
Warunkiem nałożenia na wspólników obowiązku uiszczenia dopłat jest istnienie odpowiednich postanowień w umowie spółki. Uchwała zarządzająca dokonanie dopłat zapada bezwzględną większością głosów, czyli może się zdarzyć, że obowiązek takiego sposobu dofinansowania działalności spółki zostanie wprowadzony wbrew woli wspólnika.
Dopłata jest formą wewnętrznej przymusowej pożyczki wspólników na rzecz spółki. W związku z tym wspólnicy mogą pobierać od niej odsetki. Jeżeli umowa spółki tak stanowi, dopłaty nie są zwracane, nawet jeżeli nie są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym. Oznacza to, że wspólnicy nie mają roszczenia o zwrot dopłat tak długo, jak długo uchwała wspólników nie rozstrzygnie o zwrocie dopłat. Jeżeli zaś umowa spółki tak przewiduje, wspólnicy w ogóle nie będą mieli roszczenia o zwrot dopłat (dopłaty bezzwrotne). Wobec tego niektórzy argumentują, że kwalifikacja dopłat jako „przymusowej pożyczki” jest niepoprawna, tak samo jak niepoprawne jest wnioskowanie, że skoro dopłata jest przymusową pożyczką, to wspólnicy mogą pobierać odsetki od dopłat uiszczonych spółce. Należy jednak zauważyć, że jedną z cech dopłat, wynikającą z art. 179 § 1 k.s.h., jest ich bezzwrotność, w przypadku gdy zostały przeznaczone na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym spółki. Nie jest ona formą podwyższenia kapitału zakładowego (chyba że zostanie na ten kapitał zaliczona przy zwrocie), ale powiększa majątek spółki.
W spółce akcyjnej dopłaty mają inną konstrukcję, wynikającą ze specyfiki spółki. Akcjonariusze uiszczają je w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień ich dotychczasowym akcjom. Statut spółki może uzależniać od wniesienia dopłat wydawanie akcjonariuszom akcji o szczególnych uprawnieniach (tzw. akcji uprzywilejowanych) zgodnie z treścią art. 351 § 3 k.s.h. Dopłaty te są wnoszone do kapitału zapasowego (art. 396 § 3 k.s.h.).
Użyte w ustawie podatkowej określenie „kapitał zakładowy” nie powinno być odnoszone wyłącznie do konstrukcji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej. Sformułowanie to należy rozpatrywać w relacji do konstrukcji każdej ze spółek, w której występuje kapitał zakładowy, a więc także do spółki komandytowo-akcyjnej i komandytowej. Podstawę prawną będą miały zatem dopłaty wnoszone do spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej.
Jak wspomniano na wstępie, instytucja dopłat może zostać wykorzystana na zasadzie swobody umów w pozostałych spółkach handlowych. Podstawą nałożenia obowiązku wniesienia dopłaty będą odpowiednie postanowienia umowy spółki i uchwały podjęte przez wspólników. Wobec braku ograniczeń w tym zakresie wspólnicy mogą postanowić o dokapitalizowaniu spółki w tej formie. Jeżeli wspólnicy spółki osobowej wprowadzą (w umowie spółki albo w późniejszej uchwale, podjętej za zgodą wspólników, których ma dotyczyć obowiązek wnoszenia dopłat) obowiązek świadczenia, to nie odnoszą się do takich dopłat reguły dotyczące dopłat w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Nie obowiązuje więc bezwzględny wymóg uregulowania dopłat w umowie spółki czy wymóg jednomyślności w razie późniejszego wprowadzenia do umowy spółki takiej instytucji. Nie dotyczy więc takich dopłat także bezwzględny wymóg równomiernego (stosunkowego) nakładania dopłat na wspólników w odniesieniu do posiadanych udziałów. Wspólnicy w umowie spółki, a następnie w uchwałach będą przesądzali o konieczności dopłat, terminie ich wniesienia, wysokości, zwrotności (zasadach zwrotu) czy bezzwrotności oraz o zakresie obciążania dopłatami poszczególnych wspólników.
Regulacje dotyczące dopłat w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie mogą być bezpośrednio odnoszone do dopłat w spółkach osobowych, mogą być jednak pewnym wzorem dla wspólników takich spółek. Niewątpliwie dopłaty w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółkach osobowych nie są instytucjami identycznymi pod względem formalnoprawnym. Wspólnicy mogą wykorzystać model ustawowy, stworzony na potrzeby spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, mogą także wykreować dopłaty, których treść prawna odbiegać będzie od modelu przyjętego w Kodeksie spółek handlowych.
Maciej Sobiech
dyrektor Oddziału Wielkopolskiego
doradca podatkowy nr 09809
radca prawny nr wpisu 1845
