Pojęcie „pracy na rzecz pracodawcy”, o którym mowa w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych

Zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych¹ za pracownika w rozumieniu tej ustawy uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym² stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli taką umowę zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Występujące w powyższym przepisie pojęcie „pracy na rzecz pracodawcy” jako nieprecyzyjne i mało czytelne jest przedmiotem wykładni dokonywanej przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy, która wciąż poszerza zakres tego pojęcia, co ma istotne konsekwencje dla pracodawców.

Wprowadzenie niniejszego przepisu było reakcją ustawodawcy na pojawiające się zjawisko zawierania przez szpitale ze swoimi pracownikami umów cywilnoprawnych, w których obowiązki pracownika w istocie nie różnią się treścią od tych, które wykonują oni w ramach stosunku pracy. Wprawdzie cywilnoprawny charakter tych umów w istotnym zakresie powoduje utratę przez te osoby uprawnień gwarantowanych im w przepisach prawa pracy (np. w zakresie czasu pracy), ale nie wyklucza to, a co więcej – zdaje się tym bardziej uzasadniać ingerencję ustawodawcy w takie umowy w celu ochrony praw ubezpieczonych i samego systemu ubezpieczeń³.

U źródeł regulacji art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. legło dążenie do ograniczenia korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych celem zatrudnienia własnych pracowników do realizacji tych samych zadań, które wykonują oni w ramach łączącego strony stosunku pracy, by w ten sposób ominąć ograniczenia wynikające z ochronnych przepisów prawa pracy (m.in. w zakresie reglamentacji czasu pracy) oraz uniknąć obciążeń z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne od tych umów. Chodziło również o ochronę pracowników przed skutkami fluktuacji podmiotowej po stronie zatrudniających w trakcie procesu świadczenia pracy, co polegało na przekazywaniu pracowników przez macierzystego pracodawcę innym podmiotom (podwykonawcom), którzy zatrudniają tych pracowników w ramach umów cywilnoprawnych w ogóle nieobjętych obowiązkiem ubezpieczeń społecznych (umowa o dzieło) lub zwolnionych z tego obowiązku z powodu zbiegu ze stosunkiem pracy (umowa agencyjna, zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu).

Celem art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. było wzmocnienie ochrony pracownika, któremu dodatkowe czynności pracodawca byłby zobowiązany powierzyć w ramach godzin nadliczbowych, a tym samym zapłacić zwiększone wynagrodzenie wraz ze składką na ubezpieczenia społeczne. Omawiany przepis ma zapobiegać pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z innym podmiotem i wykonywaniu pracy na rzecz podmiotu, z którym dana osoba zawarła umowę o pracę. Z tego celu wyprowadzono założenie, że to uregulowanie ma służyć do zapobiegania tworzeniu spółek córek oraz zmowom firm w celu zatrudniania tych samych osób na podstawie umów o pracę przez jedną firmę i umów cywilnoprawnych przez drugą firmę. Regulacja ustawy z dnia 13 października 1998 r. ma zniechęcać pracodawcę do dodatkowego zatrudniania własnych pracowników w ramach umów cywilnoprawnych, a zwłaszcza do przekazywania ich innym podmiotom gospodarczym celem zawarcia z nimi umów cywilnoprawnych realizowanych na jego rzecz⁴.

Należy podkreślić, że wykonywanie pracy w ramach umowy cywilnoprawnej na rzecz pracodawcy nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane ani w żaden sposób opisane, tak aby na gruncie przepisów można było jednoznacznie powiedzieć, o które sytuacje chodzi.

Dla zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. konieczne jest ustalenie, że realizacja umów cywilnoprawnych przez pracownika jest w istocie wykonywaniem pracy na rzecz pracodawcy. Trzeba jednak stwierdzić, że pojęcie „na rzecz pracodawcy” jest nieprecyzyjne i mało czytelne. Praca wykonywana w ramach umowy cywilnoprawnej powinna być faktycznie wykonywana na rzecz pracodawcy, który w jej efekcie uzyskuje rezultat tej pracy. Art. 8 ust. 2a dotyczy z reguły takiej pracy wykonywanej na podstawie umowy cywilnoprawnej na rzecz pracodawcy, która mogłaby być świadczona przez jej wykonawcę w ramach umowy o pracę zawartej z tym pracodawcą, z tym że wówczas pracodawca musiałby przestrzegać przepisów regulujących pracę w godzinach nadliczbowych oraz zmianę warunków pracy w trybie art. 42 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy⁵. To na orzecznictwie sądowym spoczywa obowiązek wypracowania takiej wykładni omawianego przepisu, która z jednej strony uwzględniałaby jego funkcję ochronną w prawie pracy i ubezpieczeń społecznych, a z drugiej strony nie ograniczała zasady swobody działalności gospodarczej przez nakładanie dodatkowych obciążeń publicznych, w tym wypadku składek na ubezpieczenia społeczne⁶.

W judykaturze ukształtowała się linia orzecznicza zakładająca istnienie tzw. trójkąta umów. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 18 grudnia 2012 r. stwierdził, że: „Użyty w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej [tj. ustawy z dnia 13 października 1998 r. – przyp. red.] zwrot «działać na rzecz» użyty został w innym znaczeniu niż w języku prawa, w którym działanie «na czyjąś rzecz» może się odbywać w wyniku istnienia określonej więzi prawnej (stosunku prawnego). Stosunkiem prawnym charakteryzującym się działaniem na rzecz innego podmiotu jest stosunek pracy, do którego istotnych cech należy działanie na rzecz pracodawcy (art. 22 k.p.). Również wykonujący zlecenie «działa na rzecz zleceniodawcy» (art. 734 i n. k.c.). W kontekście przepisu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej zwrot ten opisuje zatem sytuację faktyczną, w której należy zastosować konstrukcję uznania za pracownika. Jest nią istnienie trójkąta umów, tj. 1) umowy o pracę, 2) umowy zlecenia między pracownikiem a osobą trzecią i 3) umowy o podwykonawstwo między pracodawcą i zleceniodawcą. Pracodawca w wyniku umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy wykonanej na rzecz zleceniodawcy”⁷.

Obecnie w orzecznictwie jest kreowane bardzo szerokie rozumienie pojęcia „pracy na rzecz pracodawcy”, czego konsekwencją jest szeroka definicja pracowniczego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Przykładem jest chociażby stanowisko wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2021 r.:

„4. W doktrynie zwrócono uwagę, że omawiany problem daje podstawę do przyjęcia szerokiego znaczenia terminu «na rzecz pracodawcy». Uzasadnia to cel i funkcja przypisane omawianej regulacji. Określenie to pozostaje synonimem «w interesie pracodawcy». W rezultacie punkt ciężkości został przesunięty na korzystanie z efektu pracy. Nie ma znaczenia, czy w trakcie procesu pracy ubezpieczony pozostawał pod kierownictwem pracodawcy, czy korzystał z jego majątku, jak też czy pozostawał względem swojego pracodawcy w jakiejkolwiek relacji. Ważne jest jedynie, czy beneficjentem jego pracy był pracodawca. Nadanie takiego znaczenia terminowi «na rzecz pracodawcy» jest uzasadnione, jeśli zważyć na aspekt podmiotowy, który jest decydujący przy wykładni art. 8 ust. 2a ustawy systemowej (P. Prusinowski: Obowiązek zapłaty składek a definicja pracownika w prawie ubezpieczeń społecznych, Monitor Prawa Pracy 2011 nr 6, s. 291-294). W doktrynie podkreśla się też, że zwrot «wykonywanie pracy» jest czymś innym niż jej «świadczenie». Wykonywanie pracy to każda ukierunkowana wolą działalność człowieka (zob. P. Czarnecki: Ubezpieczenie społeczne – dodatkowe zatrudnienie, glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego [czerwca – przyp. red.] 2016 r., III UZP 6/16, OSP 2017 nr 7-8, poz. 66). W tym ujęciu «wykonywanie pracy» jest pojęciem szerszym (bardziej pojemnym) niż «świadczenie pracy».

5. Podsumowując dotychczasowe rozważania można przyjąć, że według orzecznictwa «praca wykonywana na rzecz pracodawcy» to praca, której rzeczywistym beneficjentem jest pracodawca, niezależnie od formalnej więzi prawnej łączącej pracownika z osobą trzecią. Oznacza to, że bez względu na rodzaj czynności wykonywanych przez pracownika wynikających z umowy o pracę i z umowy zawartej z osobą trzecią oraz niezależnie od tożsamości rodzaju działalności prowadzonej przez pracodawcę i osobę trzecią, wystarczającą przesłanką zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej jest korzystanie przez pracodawcę z wymiernych rezultatów pracy swojego pracownika, wynagradzanego przez osobę trzecią ze środków pozyskanych od pracodawcy na podstawie umowy łączącej pracodawcę z osobą trzecią (nie musi być to przy tym umowa o podwykonawstwo, może chodzić o każdy rodzaj umowy o współpracy). Z punktu widzenia przepływów finansowych, pracodawca przekazuje osobie trzeciej środki na sfinansowanie określonego zadania, stanowiącego przedmiot swojej własnej działalności, a osoba trzecia, wywiązując się z przyjętego zobowiązania, zatrudnia pracowników pracodawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 lutego 2017 r., II UK 693/15, LEX nr 2238708). Przepływy finansowe mogą mieć różny tytuł i różną postać (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 2021 r., III UZP 6/21, zgodnie z którą finasowanie przez pracodawcę w jakikolwiek sposób wynagrodzenia z tytułu świadczenia na jego rzecz pracy przez pracownika na podstawie umowy zawartej z osobą trzecią przemawia za zastosowaniem art. 8 ust. 2a ustawy systemowej).

Nie można przyjąć, że pracodawcy nie obciążają skutki finansowe w postaci obowiązku choćby częściowego pokrycia, z własnych środków, kosztów składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne pracownika, wynikające z korzystania z efektów pracy świadczonej na rzecz pracodawcy w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z innym podmiotem (osobą trzecią). Dla uniknięcia lub złagodzenia tych skutków pracodawca – zlecając osobie trzeciej (zleceniodawcy pracownika) wykonanie określonych usług – powinien skalkulować, że będzie na nim ciążył obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 lutego 2014 r., I UK 323/13, OSNP 2015 nr 5, poz. 68). Nie można kwalifikować jako naruszenia konstytucyjnych gwarancji w zakresie ochrony danych osobowych oraz dóbr osobistych sytuacji zasięgania przez pracodawcę wiedzy o przychodach pracownika dla realizacji ustawowych obowiązków podmiotu zwracającego się o takie informacje (w tym przypadku – obowiązków płatnika składek, określonych w przepisach ustawy systemowej). Pracodawca ma prawo domagania się tego rodzaju informacji przede wszystkim od samego pracownika w ramach trójstronnego stosunku ubezpieczeń społecznych łączącego ubezpieczonego, płatnika składek oraz organ rentowy. Funkcjonowanie tego stosunku wiąże się między innymi ze spełnieniem przez płatnika nałożonych nań przez ustawodawcę zadań w zakresie obliczania i opłacania składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne pracownika, także pracownika, o jakim mowa w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 18 października 2011 r., III UK 22/11, OSNP 2012 nr 21-22, poz. 266 i z 24 września 2015 r., I UK 490/14, LEX nr 1854103).

Nie można podzielić zastrzeżeń płatników składek, że taka wykładnia art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, w części obejmującej zwrot «jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy», jaką przyjął Sąd Okręgowy w rozpoznawanej sprawie, nie odpowiada celom zamierzonym przez ustawodawcę, co miałoby polegać na objęciu zakresem tego przepisu szerszego spektrum przypadków niż cele założone przez ustawodawcę. Pracodawca nie jest pozbawiony wpływu na to, komu faktycznie osoba trzecia powierzy wykonanie umowy cywilnoprawnej, a co za tym idzie, czy przychód jego pracownika z tytułu umowy cywilnoprawnej zawartej z innym podmiotem (zleceniodawcą) będzie podlegał obowiązkom z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (art. 18 ust. 1a ustawy systemowej). Pracodawca może na przykład zamieścić stosowne zastrzeżenia w treści zawieranych umów o współpracy, które będą gwarantowały mu wpływ na wybór zleceniobiorców spośród jego pracowników.

Ponadto, w świetle przesłanek uznania za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej i związanych z tym skutków w zakresie obowiązku składkowego, nie można tracić z pola widzenia, że to pracodawca jest rzeczywistym, ostatecznym beneficjentem pracy swojego pracownika wykonywanej na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z innym podmiotem, uzyskując jej rezultaty (przede wszystkim rezultaty ekonomiczne)”⁸.

W świetle art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy. Teza ta jest aktualna także w stosunku do pracowników wykonujących taką pracę na podstawie umowy zlecenia⁹. Jak stwierdził bowiem Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 stycznia 2022 r.¹⁰, pracodawca jest z mocy art. 4 pkt 2a przywołanej ustawy płatnikiem składek dla wszystkich pracowników w rozumieniu tego aktu, a zatem także tych, o których mowa w art. 8 ust. 2a, w tym pracowników pozostających z nim w stosunku pracy i jednocześnie wykonujących na jego rzecz pracę w ramach umów cywilnoprawnych zawartych z osobą trzecią. Umowy cywilnoprawne wymienione w art. 8 ust. 2a nie stanowią bowiem samodzielnych tytułów obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym pracownika ani nie powodują powstania zbiegu tytułów ubezpieczenia społecznego w rozumieniu art. 9.

Norma art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. – przez wykreowanie szerokiego pojęcia „pracownika” – stworzyła szeroką definicję pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Tytułem tym jest łączący pracodawcę z pracownikiem stosunek pracy oraz dodatkowo umowa cywilnoprawna zawarta przez pracownika z pracodawcą lub z osobą trzecią, ale wykonywana na rzecz pracodawcy. Dla celów ubezpieczeń społecznych wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych zarówno zawartych z pracodawcą, jak i zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca jest wykonywana na rzecz pracodawcy, jest traktowane tak jak świadczenie pracy w ramach klasycznego stosunku pracy łączącego jedynie pracownika z pracodawcą. W przypadku takich pracowników podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi łączny przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 4 pkt 9 w związku z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r.), uzyskany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy i wspomnianych umów cywilnoprawnych (art. 18 ust. 1 i art. 20 ust. 1 ww. ustawy), obowiązek obliczania, rozliczania i przekazywania składek do ZUS spoczywa zaś na pracodawcy jako płatniku (art. 17 ust. 1 w związku z art. 4 pkt 2a ww. ustawy).

W wyroku z dnia 22 kwietnia 2021 r.¹¹ Sąd Najwyższy słusznie zwrócił uwagę na to, że art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. nie likwiduje odrębności umowy cywilnoprawnej. W stosunku do pracowników w rozumieniu tego przepisu pracodawca jest płatnikiem składek, a przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej uwzględnia się jedynie w podstawie wymiaru składek z tytułu stosunku pracy (art. 18 ust. 1a tej ustawy). W celu ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy pracodawca powinien zatem zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy. To samo tyczy się również sytuacji, w której umowa cywilnoprawna została zawarta z osobą trzecią, praca w ramach tej umowy jest natomiast wykonywana na rzecz pracodawcy, ponieważ obowiązki płatnika składek powinny obciążać ten podmiot, na którego rzecz czynności wynikające z umowy cywilnoprawnej są faktycznie świadczone i który w związku z tym uzyskuje jej rezultaty, a tym samym unika obciążeń i obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy.

Rekapitulując, wynagrodzenie zleceniobiorcy, który za zgodą pracodawcy i przy częściowym wykorzystaniu jego sprzętu wykonuje czynności na rzecz spółki, w której jego pracodawca ma dominujący pakiet udziałów, a zwłaszcza której jedynym wspólnikiem jest pracodawca zleceniobiorcy, stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne u pracodawcy w myśl art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r., jeżeli czynności wykonywane na podstawie umowy zlecenia dają pracodawcy jakąkolwiek korzyść, choćby w postaci generowania dochodu w pozostającej w holdingu spółce córce i przez to wzrostu nominalnej wartości udziałów lub akcji spółki dominującej. Celem tego unormowania jest bowiem uniemożliwienie pokrzywdzenia pracowników, którzy po odprowadzeniu przez pracodawcę zaniżonych składek na ubezpieczenia społeczne mieliby – na skutek wykorzystania dominującej pozycji pracodawcy – znacznie niższe świadczenia emerytalno-rentowe¹².

W związku z powyższym pracodawca musi mieć również na uwadze, że w przypadku ustalenia wyrokiem, że pracownik wykonujący pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej był zatrudniony na podstawie stosunku pracy, a wysokość świadczeń wypłacanych pracownikowi na podstawie tej umowy odpowiadała wynagrodzeniu za pracę obejmującemu składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest żądanie od pracownika zwrotu wypłaconego wynagrodzenia odpowiadającego kwocie zapłaconych następczo przez pracodawcę z jego środków należności z tytułu składek za ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w części, która powinna być sfinansowana ze środków pracownika (art. 411 § 1 pkt 2 i art. 410 § 2 k.c. w związku z art. 300 i art. 87 § 1 k.p.), chyba że przy zawieraniu umowy cywilnoprawnej pracownik dążył do uzyskania wyższego wynagrodzenia kosztem redukcji obciążeń publicznoprawnych należnych w przypadku wykonywania zatrudnienia w ramach stosunku pracy¹³.

Ponadto należy pamiętać, że w świetle jednolitej linii orzeczniczej w sprawach dotyczących „przypisania pracodawcy podwyższonej składki” w wyniku zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. decyzja taka jest decyzją wymiarową i w związku z tym skarga kasacyjna w takiej sprawie jest dopuszczalna w razie przekroczenia granicy wartości przedmiotu zaskarżenia określonej w art. 398² § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego^{14, 15}.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 maja 2022 r.¹⁶ stwierdził, że pracownik wykonujący pracę na rzecz swojego pracodawcy na podstawie umów cywilnych zawartych z osobą trzecią podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik (art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r.) i na tym wyczerpuje się podleganie przez niego ubezpieczeniom społecznym. Ugruntowany jest zatem pogląd, że sprawa o opłacenie przez pracodawcę składki w wysokości wynikającej z przychodu uzyskanego przez pracownika na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia (lub innej umowy o świadczenie usług) wykonywanej na rzecz tego pracodawcy dotyczy składki, gdyż przedmiotem postępowania w takiej sprawie jest jedynie ustalenie właściwej kwoty podstawy jej wymiaru¹⁷. W takiej sprawie, dotyczącej poboru składki z tytułu podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, czyli sprawie o prawa majątkowe, dopuszczalność skargi kasacyjnej zależy od wartości przedmiotu zaskarżenia¹⁸. Orzecznictwo Sądu Najwyższego w zakresie wykładni art. 8 ust. 2a przywołanej ustawy jest zgodne i utrwalone, co dotyczy też dopuszczalności skargi kasacyjnej ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia właśnie z uwagi na decydującą podstawę wymiaru składek, a nie odrębny tytuł ubezpieczenia. Znajduje ono potwierdzenie w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2018 r.¹⁹ W uzasadnieniu uchwały podsumowano szereg orzeczeń uzasadniających tezę, że w sprawach dotyczących „przypisania pracodawcy podwyższonej składki” w wyniku zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. decyzja taka jest decyzją wymiarową i w związku z tym skarga kasacyjna w takiej sprawie jest dopuszczalna w razie przekroczenia granicy wartości przedmiotu zaskarżenia określonej w art. 398² § 1 zdanie pierwsze k.p.c. Nie istnieje zatem odrębny tytuł ubezpieczenia na podstawie wspomnianego art. 8 ust. 2a, który mógłby stanowić przedmiot sporu przed sądem ubezpieczeń społecznych.

 

Przypisy

¹     Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, dalej: ustawa z dnia 13 października 1998 r.

²     Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 1360, dalej: k.c.

³     Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 4 listopada 2014 r., III AUa 795/14.

⁴     Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2021 r., III USKP 72/21.

⁵     Tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 1510, dalej: k.p.

⁶     Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 kwietnia 2022 r., III AUa 1291/20.

⁷     III AUa 1031/12, http://orzeczenia.ms.gov.pl/content/$N/151000000001521_III_AUa_001031_2012_Uz_2012-12-18_001, dostęp: 23.08.2022.

⁸     III UZP 3/21, http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/OrzeczeniaHTML/iii%20uzp%203-21.docx.html, dostęp: 23.08.2022.

⁹     Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2021 r., II USK 352/21.

¹⁰    II USK 403/21.

¹¹    I USKP 26/21, Legalis nr 2610981.

¹²    Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2021 r., III USKP 72/21.

¹³    Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2021 r., III PSKP 26/21.

¹⁴    Tekst jednolity Dz.U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm., dalej: k.p.c.

¹⁵    Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2022 r., II UZ 60/21.

¹⁶    II UZ 7/22.

¹⁷    Por. także postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 21 kwietnia 2015 r., II UZ 8/15, LEX nr 1713022; z dnia 19 sierpnia 2015 r., II UZ 14/15, LEX nr 2051058; z dnia 15 marca 2016 r., II UZ 57/15, LEX nr 2290408; z dnia 20 kwietnia 2016 r., II UZ 1/16, LEX nr 2054096.

¹⁸    Postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 9 października 2002 r., II UZ 94/02, OSNP 2004, nr 6, poz. 107; z dnia 12 stycznia 2016 r., II UZ 37/15, niepubl.; z dnia 16 kwietnia 2015 r., I UK 470/14, LEX nr 1751284; z dnia 20 września 2017 r., I UK 342/16, niepubl.; z dnia 2 października 2018 r., I UZ 32/18, niepubl.

¹⁹    III UZP 9/17.

 

 

Wróć do spisu treści serwisu