Tekst prof. W. Modzelewskiego: Ewolucja koncepcji podmiotowo-przedmiotowej podatku akcyzowego: co dalej?
Koncepcja przedmiotu opodatkowania w podatku akcyzowym przechodziła w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat charakterystyczne ewolucje. Podatek ten początkowo miał branżowy (sektorowy) charakter w tym znaczeniu, że był adresowany głównie do producentów kilkudziesięciu grup wyrobów, a najważniejszym przedmiotem opodatkowania była sprzedaż krajowa tych wyrobów przez producentów. Oczywiście drugim istotnym przedmiotem opodatkowania był import tych wyrobów. Wraz z przystąpieniem naszego kraju do UE pojawiła się w koncepcji przedmiotu tego podatku nowa czynność: nabycie wewnątrzwspólnotowe a także – co równie ważne – procedura zawieszenia poboru podatku, która w sposób istotny przekształciła przedmiot opodatkowania w tym podatku oddzielając trwale moment powstania obowiązku podatkowego od momentu powstania podatku należnego.
Nie to jest jednak najistotniejsze: w tym okresie nie tylko rozszerzano zakres wyrobów uznanych za wyroby akcyzowe, lecz również wprowadzono kolejne postacie zdarzeń lub stanów podlegających opodatkowaniu tym podatkiem. Obecnie nie jest już to podatek „branżowy”, lecz w istocie „produktywny”: potencjalnie każdy podmiot, w tym również konsument, może być podatnikiem tego podatku i na nim będzie ciążyć nie tylko obowiązek podatkowy, ale również zobowiązanie podatkowe; upowszechniła się zwłaszcza incydentalna (jednorazowa) podmiotowość w tym podatku.
Oczywiście koncepcja organizacyjno-ewidencyjna tego podatku nie nadążyła za jego przebudową przedmiotową oraz podmiotową. Można nawet zaryzykować tezę, że większość przypadków opodatkowanych zdarzeń, w których uczestniczą jako podatnicy podmioty nie prowadzące działalności gospodarczej, w tym zwłaszcza osoby fizyczne, umyka uwadze zarówno samych podatników jak i organów skarbowych. Dobrym tego przykładem jest nabycie wewnątrzwspólnotowe „konsumpcyjnych” wyrobów akcyzowych przez osoby fizyczne oraz opodatkowane zmiany przeznaczenia wyrobów, których sprzedaż lub import były niżej opodatkowane albo zwolnione właśnie ze względu na przeznaczenie.
Podsumowując można więc postawić tezę, że po ponad trzydziestu latach ewolucji polski podatek akcyzowy faktycznie tworzą dwa podsystemy:
- część tradycyjna, adresowana do producentów głównych wyrobów akcyzowych, którzy z reguły są profesjonalnie przygotowani do roli podatników i posiadają tu odpowiednie doświadczenie,
- część nowa, adresowana do wszystkich podmiotów, w tym do konsumentów oraz innych podmiotów nie prowadzących działalności gospodarczej, które z reguły incydentalnie uczestniczą jako podatnicy nowych zdarzeń podlegających opodatkowaniu.
Ta druga grupa zdarzeń z reguły tworzy wtórny obowiązek podatkowy, o którym wielokrotnie pisaliśmy na naszych łamach. Oczywiście w sensie obiektywnym nowa część podatku nie będzie dominować w strukturze dochodów budżetowych, ale jej znaczenie wzrasta, bo coraz więcej wyrobów akcyzowych jest opodatkowanych głównie wtedy, gdy mają określone przeznaczenie akcyzowe (np. cele paliwowe czy energetyczne).
Aby zwiększyć efektywnie opodatkowanie w części podatku, należy znacznie uprościć w tym zakresie dokumentację tego podatku, a przede wszystkim opracować inne formy nadzoru nad podatnikami z tej grupy.
Prof. dr hab. Witold Modzelewski
