Podatek od towarów i usług stanowi kluczowy element systemu podatkowego, a jego mechanizm odliczenia ma istotne znaczenie dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Zgodnie z art. 86 ust. 1 i 2 ustawy o VAT, podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego, jeżeli nabyte towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. W przypadku jednostek sektora finansów publicznych, takich jak gminy, realizacja projektów niegenerujących przychodów rodzi wątpliwości co do możliwości odliczenia VAT.
Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym gmina wykonuje zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. W praktyce oznacza to, że wydatki ponoszone w związku z realizacją projektów o charakterze niekomercyjnym – np. dotyczących ochrony środowiska, edukacji ekologicznej czy poprawy efektywności energetycznej – nie są związane z działalnością gospodarczą. Tym samym towary i usługi nabyte na potrzeby takich przedsięwzięć nie są wykorzystywane do czynności opodatkowanych, co skutkuje brakiem prawa do odliczenia VAT.
W interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (sygn. 0114-KDIP1-3.4012.82.2025.1.JG) jednoznacznie wskazano, że podmiot publiczny, realizując zadania własne, nie działa w charakterze podatnika VAT. W konsekwencji nie przysługuje mu prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, nawet jeśli w innych obszarach swojej działalności gmina jest czynnym podatnikiem VAT.
Brak prawa do odliczenia VAT w projektach realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego ma istotne konsekwencje finansowe i księgowe. Wydatki poniesione na zakup towarów i usług w ramach projektów finansowanych ze środków unijnych muszą być ujmowane jako koszty kwalifikowane. W praktyce oznacza to konieczność uwzględnienia VAT jako elementu budżetu projektu oraz dostosowania zasad rozliczeń do wymogów programów unijnych.
Ponadto, konieczność precyzyjnego rozróżnienia między działalnością gospodarczą a realizacją zadań publicznych jest kluczowa dla prawidłowego stosowania mechanizmu odliczenia VAT. W przeciwnym razie może dojść do błędnej kwalifikacji wydatków i ryzyka zwrotu nienależnie odliczonego podatku.
Reasumując, jednostki samorządu terytorialnego, realizując projekty w ramach swoich zadań własnych, nie spełniają warunków umożliwiających odliczenie VAT. Zastosowanie mechanizmu odliczenia wymaga bezpośredniego związku nabytych towarów i usług z czynnościami opodatkowanymi, co w przypadku projektów finansowanych ze środków unijnych nie jest spełnione. W konsekwencji VAT powinien być traktowany jako koszt kwalifikowany, co ma istotne znaczenie dla planowania finansowego i rozliczeń projektowych.
