TSUE w dniu 27 lutego 2025 r. wydał istotny dla podatników wyrok w sprawie o sygn. C-277/24, w którym orzekł, iż członkowie zarządu mają prawo do wglądu do akt spółki oraz do skutecznego kwestionowania ustaleń poczynionych przez organy podatkowe w toku postępowania wobec spółki. Wyrok dotyczył podatku od towarów i usług, jednak jego skutki obejmują również inne podatki objęte systemem odpowiedzialności członków zarządu. Orzeczenie rzutuje na toczące się i zakończone postępowania podatkowe oraz sądowo-administracyjne.
Przepisy krajowe
Na wstępie warto wskazać na szereg przepisów dotyczących spornego zagadnienia. Zgodnie z art. 107 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa: w przypadkach i w zakresie przewidzianych w niniejszym rozdziale za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. Z kolei w myśl § 2 pkt 3 tego przepisu: jeżeli dalsze przepisy nie stanowią inaczej, osoby trzecie odpowiadają również za niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego [VAT] oraz za oprocentowanie tych zaliczek. Zgodnie z art. 108 § 1 ordynacji podatkowej: o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w drodze decyzji. A w myśl art. 116 § 1 tej ustawy za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, prostej spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
1) nie wykazał, że:
a) (…) zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości (…);
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Ponadto § 2 tego przepisu stanowi, że: odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości (…) powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu. Z § 4 wynika, że: przepisy § 1–3 stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.
Stanowisko TSUE
TSUE uznał, że mechanizm odpowiedzialności solidarnej, taki jak ustanowiony w art. 116 Ordynacji podatkowej, służy ściąganiu kwot VAT, które nie zostały zapłacone przez osobę prawną będącą podatnikiem w wiążących terminach ustanowionych w przepisach dyrektywy VAT. Co więcej TSUE przypomniał o zasadzie proporcjonalności, zgodnie z którą państwa członkowskie muszą stosować środki, które umożliwiając im efektywne osiągnięcie celu realizowanego przez prawo krajowe, jednocześnie w jak najmniejszym stopniu zagrażają celom i zasadom wynikającym z odpowiednich przepisów Unii.
Zdaniem TSUE przekroczeniem granicy skutecznej ochrony praw skarbu państwa jest sytuacja, w której dochodzi do naruszenia samej istoty prawa do obrony tej osoby trzeciej w ramach postępowania w przedmiocie odpowiedzialności solidarnej ewentualnie wszczętego wobec tej osoby trzeciej.
TSUE orzekł, że przepisy krajowe nie są sprzeczne z przepisami unijnymi w zakresie, w którym osoba trzecia, która może zostać uznana za solidarnie odpowiedzialną za zobowiązanie podatkowe osoby prawnej, nie może być stroną w postępowaniu prowadzonym przeciwko tej osobie prawnej w celu ustalenia jej zobowiązania podatkowego. TSUE wskazał jednak, że osoba trzecia w toku ewentualnie prowadzonego wobec niej postępowania w przedmiocie odpowiedzialności solidarnej powinna móc skutecznie podważyć ustalenia faktyczne i kwalifikacje prawne dokonane przez organ podatkowy w ramach pierwszego postępowania i mieć dostęp do jego akt, z poszanowaniem praw wspomnianej osoby prawnej lub innych osób trzecich. W powyższej sprawie do TSUE zwrócił się WSA we Wrocławiu z pytaniem prejudycjalnym o kwestię pozbawienia członka zarządu prawa do skutecznej obrony w zakresie istnienia zobowiązania podatkowego, za które może ponosić odpowiedzialność całym swoim majątkiem. Zdaniem tego Sądu członek zarządu nie może skutecznie kwestionować istnienia zobowiązania spółki ani w postępowaniu wymiarowym prowadzonym względem spółki, ani w postępowaniu dotyczącym własnej odpowiedzialności.
TSUE orzekł, iż członkowie zarządu mają prawo do skutecznego kwestionowania ustaleń poczynionych przez organy podatkowe w toku postępowania wobec spółki. W świetle obecnej praktyki, zarząd nie ma dostępu do akt takich postępowań ani możliwości obrony przed ustaleniami organów podatkowych.
Skutki
Wyrok TSUE ma kluczowe znaczenia dla sposobu prowadzenia postępowań w podobnej materii oraz bezpośrednio wpływa postępowania w przedmiocie solidarnej odpowiedzialności zarządu:
1) Toczące się postępowania
Członek zarządu powinien mieć dostęp do akt sprawy spółki oraz do podważania ustaleń organów podatkowych w przedmiocie zobowiązań spółki, co może wpłynąć na wykluczenie solidarnej odpowiedzialności,
2) Zakończone postępowania
Członkowie zarządu mogą wystąpić o wznowienie postępowania przeprowadzonego zgodnie z modelem odpowiedzialności zakwestionowanym przez TSUE.
a) Postępowania podatkowe
Należy jednak podkreślić, iż zgodnie z art. 240 § 1 pkt 11 Ordynacji podatkowej w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli orzeczenie TSUE ma wpływ na treść wydanej decyzji. Z kolei w myśl art. 241 § 2 pkt 2 wznowienie postępowania z przyczyny wymienionej w art. 240 § 1 pkt 11 następuje tylko na żądanie strony wniesione w terminie miesiąca odpowiednio od dnia publikacji sentencji orzeczenia TSUE w Dzienniku Urzędowym UE. Zatem możliwość wznowienia postępowania przed organami podatkowymi w omawianym przypadku wymaga złożenia wniosku w terminie miesiąca od dnia publikacji wyroku w Dzienniku Urzędowym UE,
b) Postępowania przed sądami administracyjnymi
Z kolei w przypadku postępowania przed sądami administracyjnymi termin ten wynika z art. 272 § 2 i 3 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, zgodnie z którym wznowienia postępowania w analizowanym przypadku można żądać w terminie trzech miesięcy od dnia publikacji sentencji orzeczenia TSUE w Dzienniku Urzędowym UE.
Karolina Karaś
tel. 32 259 71 50
