Instytucja w prawie polskim: Instytucje droit de suite określono w polskim systemie prawnym w artykułach 19-195 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994r.[1]. Przepis art. 19 stanowi, że twórcy i jego spadkobiercom, w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, przysługuje prawo do wynagrodzenia stanowiącego sumę poniższych stawek:
- 5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale do równowartości 50 000 euro, oraz
- 3% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 50 000,01 euro do równowartości 200 000 euro, oraz
- 1% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 200 000,01 euro do równowartości 350 000 euro, oraz
- 0,5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 350 000,01 euro do równowartości 500 000 euro, oraz
- 0,25% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale przekraczającym równowartość 500 000 euro
– jednak nie wyższego niż równowartość 12 500 euro.
Oryginalnymi egzemplarzami utworu w rozumieniu ustawy o prawie autorskim są:
- egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę;
- kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone.
Podane artykuł jest zbliżony do unijnych regulacji: podane stawki pochodzą wprost z art. 4 dyrektywy 2008/84/WE, zaś ramy definicji oryginalnego egzemplarzu dzieła sztuki również są zgodne z wymienionymi powyżej definicjami unijnymi. Ponadto polskie przepisy dotyczące droit de suite dotyczą również odsprzedaży rękopisów utworów literackich i muzycznych, bowiem w myśl art. 191 twórcy i jego spadkobiercom przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości 5% ceny dokonanych zawodowo odsprzedaży rękopisów utworów literackich i muzycznych. Zaś jak określa motyw 19 dyrektywy 2008/84/WE Należy podkreślić, że harmonizacja, ustanowiona w niniejszej dyrektywie, nie ma zastosowania do oryginalnych rękopisów pisarzy i kompozytorów. Określając aspekty praktyczne samej instytucji polska ustawa definiuję odsprzedaż w art. 192: Odsprzedażą w rozumieniu art. 19 ust. 1 i art. 191 jest każda sprzedaż następująca po pierwszym rozporządzeniu egzemplarzem przez twórcę; Zawodową odsprzedażą w rozumieniu art. 19 ust. 1 i art. 191 są wszystkie czynności o charakterze odsprzedaży dokonywane, w ramach prowadzonej działalności, przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych. Określa również obowiązki sprzedawcy w art. 193: Do zapłaty wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 i art. 191, jest obowiązany sprzedawca, o którym mowa w art. 192 ust. 2, a gdy działa na rzecz osoby trzeciej, zawodowo zajmującej się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych, odpowiada z nią solidarnie.
Sprzedawca jest obowiązany do ujawnienia osoby trzeciej, o której mowa w ust. 1. Z obowiązku tego może się zwolnić płacąc należne wynagrodzenie.
Twórca utworu, o którym mowa w art. 19 ust. 1 i art. 191, oraz jego spadkobiercy mogą domagać się od osób wymienionych w ust. 1 udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów niezbędnych do określenia należnego wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza lub rękopisu utworu przez okres 3 lat od dnia dokonania odsprzedaży.
Co do kwestii, które dyrektywa 2008/84/WE pozostawiała Państwom Członkowskim komu przysługuję dokładnie honorarium (a więc status obywateli państw trzecich i określenie zagadnienia spadkobierców). Zatem uprawnienie do honorarium z tytułu droit de suite przysługuje w pierwszej kolejności obywatelom polskim. Następnie obywatelom innych państw członkowskich Unii Europejskich oraz obywatelom państw należących do EFTA (czyli stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym) status ten określa art. 5 ustawy z dnia 4 lutego. Polski ustawodawca przyznaje również prawo, o którym mowa, wykorzystując fakultatywne zezwolenie dyrektywy, autorom, którzy nie spełniają powyższych wymogów związanych z obywatelstwem. Warunkiem jest jednak to, że posiadają w naszym kraju (i nie utracili go w dacie odsprzedaży) miejsce stałego pobytu. By móc skorzystać z przepisu, cudzoziemiec, będący autorem, w dacie dokonywania odsprzedaży egzemplarza musi mieć już doręczoną pozytywną decyzję administracyjną w przedmiocie zezwolenia na pobyt stały. Z chwilą doręczenia adresatowi decyzja administracyjna wchodzi do obrotu prawnego. Po śmierci twórcy prawo do wynagrodzenia przypada spadkobiercom. Zarazem uprawnienie to przysługuje wszystkim spadkobiercom, a nie tylko tym spośród nich, którzy nabyli autorskie prawo majątkowe. Pojęcie spadkobierców obejmuje zarówno osoby uprawnione do dziedziczenia z mocy ustawy, jak i na podstawie testamentu. Jeśli spadkobierców jest kilku, partycypują oni w kwocie należnej z tytułu droit de suite proporcjonalnie do udziałów, jakie im przypadły w spadku. Dla osoby zobowiązanej do wypłaty wynagrodzenia spadkobiercą jest ten, kto uzyskał sądowe stwierdzenie nabycia spadku albo notarialne poświadczenie dziedziczenia . Ilekroć nie wiadomo, kto dokładnie jest uprawniony do otrzymania wynagrodzenia, świadczenie pieniężne powinno być złożone do depozytu sądowego.[2]
Źródło przychodów
W przypadku wynagrodzenia od odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu– opłata droit de suite mamy do czynienia ze zbyciem praw autorskich, które generuje u sprzedawcy praw przychód z praw majątkowych, o którym mowa w art. 18 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z art. 41 ust. 1 w związku z art. 18 oraz art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. nabywca praw od wypłaconych z tego tytułu należności osobie fizycznej posiadającej w Polsce nieograniczony obowiązek podatkowy powinien pobrać miesięczne zaliczki na podatek oraz odprowadzać je na rachunek właściwego urzędu skarbowego w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym je pobrano. Sprzedawca (osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej, zgodnie z art. 45 ust. 1 i ust. 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. powinien ww. przychody rozliczyć w rocznym zeznaniu podatkowym w terminie do 30 kwietnia następnego roku i w tym samym terminie wpłacić ewentualną różnicę pomiędzy należnym podatkiem a kwotą zapłaconych przez płatnika zaliczek. Na podstawie art. 22 ust. 9 pkt 3 ww. ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. twórcom z tytułu korzystania z praw autorskich przysługują koszty uzyskania przychodów w wysokości 50%. Z powołanego przepisu wynika, że ustawodawca wiąże ściśle koszty uzyskania przychodów z twórcą danego utworu, nie można więc przyjąć, iż przechodzi prawo do 50 % kosztów uzyskania przychodów na spadkobiercę. W związku z powyższym, w świetle wykładni literalnej art. 22 ust. 9 pkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. płatnik dokonując wypłaty honorarium z tytułu praw autorskich pobiera zaliczkę na podatek dochodowy z pomniejszenia jej o koszty uzyskania przychodu, z wyłączeniem wypłaty na rzecz spadkobiorcy.
Podatek od czynności cywilnoprawnych
W przypadku opłaty droit de suite dodatkowo mogą wystąpić obciążenia podatkowe w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych. Otóż bowiem w myśl art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych[3] opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlegają m.in. umowy sprzedaży oraz zamiany praw majątkowych. Nie każdą jednak umowę przeniesienia praw autorskich należy traktować jako umowę sprzedaży praw majątkowych. Przepis art. 1 ust. 1 pkt 1 zawiera zamknięty katalog czynności cywilnoprawnych podlegających opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Podatkowi temu nie podlegają ani umowy nienazwane, ani umowy nazwane, ale niewymienione w tym przepisie. Należy zaś zauważyć, iż w obrocie prawnym istnieje szczególna umowa „umowa przeniesienia autorskich praw majątkowych”. Została ona tak nazwana przez ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.[4] Umowa ta zawiera pewne elementy umowy sprzedaży praw majątkowych, jednak różni się ona od zwykłej umowy sprzedaży praw majątkowych tym, że prawa te sprzedaje ich twórca. W związku z tym jako niewymieniona w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych umowa przeniesienia autorskich praw majątkowych przez twórcę nie będzie podlegała opodatkowaniu PCC. W świetle stanowiska organów podatkowych opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych będzie natomiast podlegała umowa sprzedaży praw majątkowych przez osobę inną aniżeli ich twórca. Będzie to bowiem umowa sprzedaży praw majątkowych wymieniona w art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 9 września 2000 r.[5] Stawka podatku będzie wynosić 1 % ( art. 7 ust.1 pkt 1 b ustawy z dnia 9 września 2000 r.) wartości prawa majątkowego. Podstawę opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych stanowi przy umowie sprzedaży – wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego ( art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 września 2000 roku). Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnych określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczania długów i ciężarów.
Jeżeli podatnik nie określił wartości przedmiotu czynności cywilnoprawnej lub wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny organu podatkowego, wartości rynkowej, organ ten wezwie podatnika do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli podatnik, pomimo wezwania nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, organ podatkowy dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez podatnika wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33% od wartości podanej przez podatnika, koszty opinii ponosi podatnik. (art. 6 ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 9 września 2000 r.). Wartość określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku. Wyceniając wartość utworu można zwrócić się o wydanie opinii przez właściwego biegłego z danej dziedziny.
[1] Dz.U.2021.1062 t.j. z dnia 2021.06.14, zwana dalej ustawą z dnia 4 lutego 1994r.
[2] Adrian Niewłęgowski, Prawo autorskie, komentarz. Warszawa 2021.
[3] Tekst jedn.: Dz. U. z 2020, poz.815, zwana dalej ustawą z dnia 9 września 2000 r.
[4]Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 666 zwana dalej „ustawą o prawie autorskim”
[5]Takie stanowisko zajęły organy podatkowe w postanowieniu Naczelnika Drugiego Urzędu Skarbowego w Katowicach z 8 czerwca 2004 r., IIUSPO4351/415/2004 oraz postanowieniu Naczelnika Pierwszego Wielkopolskiego Urzędu Skarbowego w Poznaniu z dnia 8 września 2006 r.
