WSA w Białymstoku wydał wyrok (sygn. I SA/Bk 264/23), w którym stwierdził, iż oświadczenie przedsiębiorcy, że dokonuje on zakupu jako podatnik VAT, jest czynnością jednokrotną i nieodwoływalną, o charakterze wiążącym dla późniejszych skutków podatkowych wynikających z wystawienia faktury VAT. Nadto WSA wskazał, że złożenie takiej deklaracji po wystawieniu paragonu z kasy fiskalnej jest bezskuteczne, niezależnie od powodu zmiany charakteru podmiotowego, w jakim podatnik miał zamiar dokonać nabycia.
Wyrok został wydany po zaskarżeniu interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej spółka z o.o. udziela porad i konsultacji podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą, osobom fizycznym prowadzącym działalność gospodarczą oraz osobom prywatnym nieprowadzącym takiej działalności. Sporadycznie zdarzają się przypadki, w których klient po skończonej poradzie nie zgłasza chęci otrzymania faktury VAT, w związku z czym zostaje mu wystawiony na kasie rejestrującej paragon fiskalny niezawierający NIP. Zdarza się, iż w krótkim odstępie czasu klient wraca z prośbą wystawienia faktury VAT, podając numer NIP i dane prowadzonej działalności gospodarczej. Spółka zwróciła się do organu z pytaniem czy ma prawo wystawić fakturę zawierającą dane klienta do paragonu niezawierającego NIP. Zdaniem spółki na podstawie art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy VAT ma prawo wystawić fakturę zawierającą dane klienta do paragonu niezawierającego NIP. Z takim stanowiskiem nie zgodziły się organy podatkowe.
Sąd podkreślił, że obowiązujące w spornym zakresie regulacje mają na celu zapobieganie nieuprawnionemu uzyskiwaniu korzyści podatkowych poprzez odliczanie podatku VAT z faktur wystawianych do paragonów fiskalnych otrzymanych przez konsumentów. W okolicznościach, kiedy paragon nie zawiera NIP, niemożliwe jest zweryfikowanie czy ten dokument został wydany temu samemu nabywcy, któremu do tego paragonu wystawiono później fakturę. A zatem: czy osoba otrzymująca fakturę, działająca jako podatnik VAT, rzeczywiście dokonała wcześniej nabycia udokumentowanego paragonem, czy też wykorzystuje jedynie paragon wystawiony na innego, często niezidentyfikowanego konsumenta, w celu otrzymania faktury i odliczenia z niej podatku VAT. Oczywiście wprowadzenie tego przepisu, choć w założeniu odnosi się głównie do nieuczciwych podatników, zakresem zastosowania obejmuje ogół „vatowców” – niezależnie od ich motywacji czy ewentualnej niedbałości, jakiej mogli się dopuścić, nie zgłaszając sprzedawcy, że dokonują nabycia jako podatnik VAT.
WSA wskazał, że kluczowe w kontekście art. 106b ust. 1 i ust. 5 ustawy VAT jest oświadczenie przedsiębiorcy, że dokonuje on zakupu jako podatnik VAT, jest czynnością jednokrotną i nieodwoływalną, o charakterze wiążącym dla późniejszych skutków podatkowych wynikających z wystawienia faktury VAT. Złożenie takiej deklaracji po wystawieniu paragonu z kasy fiskalnej jest bezskuteczne, niezależnie od powodu zmiany charakteru podmiotowego, w jakim podatnik miał zamiar dokonać nabycia.
Sąd podkreślił, że status podatnika VAT wiąże się zarówno ze szczególnymi prawami, jak i specyficznymi dla konstrukcji tego obciążenia obowiązkami. Nie jest zatem tak, że dany podmiot dowolnie wybiera, kiedy dokonuje zakupu jako podatnik VAT, a kiedy jako konsument. W istocie bowiem jego status w danej transakcji determinowany jest przez charakter dokonywanego zakupu: m.in. czy ma on związek z prowadzoną przez nabywcę działalnością opodatkowaną VAT (podatnik VAT), czy nie (konsument). Odrębnym, i niejako następczym, problemem pozostaje to, czy nabywca – podatnik VAT – właściwie zidentyfikuje taki zakup jako związany z wykonywaną działalnością gospodarczą i w momencie dokonywania zakupu zadeklaruje sprzedawcy, że nabywa towar lub usługę właśnie jako podatnik. To właśnie te uzewnętrznienie, poinformowanie sprzedawcy o dokonaniu nabycia jako podatnik VAT jest wiążące przy wystawieniu faktury. Jeśli nabywca nie udzieli sprzedawcy takiej informacji, to nawet jeśli jest podatnikiem VAT, a zakup wiązał się z jego działalnością gospodarczą – zostanie uznany za konsumenta i otrzyma paragon z kasy fiskalnej. Obowiązujące przepisy nie dopuszczają sytuacji, w której towar lub usługa nabyte na potrzeby osobiste lub prywatne mogłyby z czasem przekształcić się w zakupy służące działalności gospodarczej z punktu widzenia podatku od towarów i usług. Tym samym podatnik nie nabędzie prawa do odliczenia VAT naliczonego od zakupu dokonanego w charakterze konsumenta.
To na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek dochowania należytej staranności, a w przypadku jej niedochowania, to na nim spoczywają jego negatywne konsekwencje. Od przedsiębiorcy należy więc oczekiwać, że jeśli dokonuje w tym charakterze zakupu, to w trosce o własne interesy, poinformuje o tym sprzedawcę. Nie można przy tym zapomnieć, że jeszcze do niedawna (a w niektórych przypadkach – nadal), praktyką było umieszczanie przy stanowiskach kasjera w placówkach handlowych informacji przypominających o obowiązku zgłoszenia chęci otrzymania faktury VAT. WSA wskazał, że: faktycznie jest to więc czynność nadzwyczaj nieskomplikowana, a jej niedopełnienie przez profesjonalistę należy ocenić jako zwykłą niedbałość – w sensie jedynie potocznym, faktycznym, bo w żaden sposób niesankcjonowaną.
Sąd przychylił się zatem do stanowiska organu i precedensowo uznał, iż skarżąca nie ma prawa wystawić faktury zawierającej dane klienta do paragonu niezawierającego NIP.
Karolina Karaś
tel. 32 259 71 50
