Skutki podatkowe ustanowienia nieodpłatnej służebności mieszkania

Dnia 29 października 2021 r. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wydał interpretację indywidualną nr 0111-KDIB2-2.4015.127.2021.1.PB dotyczącą podatku od spadków i darowizn w zakresie skutków podatkowych ustanowienia nieodpłatnej służebności osobistej (mieszkania).

We wniosku przedstawiono następujące zdarzenie przyszłe: Córka Wnioskodawczyni zamierza ustanowić na rzecz Wnioskodawczyni (matki) nieodpłatnie służebność mieszkania na podstawie art. 296 i nast. KC. Wartość domu to 400 000 zł ustalona na podstawie umowy kupna nieruchomości zabudowanej z 2018 r. i przekracza kwotę wolną od podatku dla nabywcy z I grupy podatkowej określoną w art. 9 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Córka Wnioskodawczyni jest w związku małżeńskim, w którym obowiązuje wspólnota majątkowa. Córka i jej mąż mają dom, na którym zostanie ustanowiona służebność osobista (służebność mieszkania) na rzecz Wnioskodawczyni. Służebność zostanie ustanowiona na podstawie umowy – w formie aktu notarialnego – zawartej wyłącznie pomiędzy Wnioskodawczynią i jej córką, na co mąż córki wyrazi zgodę. Stronami umowy ustanawiającej służebność będą wyłącznie Wnioskodawczyni i jej córka. Mąż córki Wnioskodawczyni zaakceptuje ustanowienie służebności i podpisze w formie pisemnej oświadczenie wyrażenia zgody na ustanowienie jej na rzecz Wnioskodawczyni.

W związku z powyższym opisem zadano pytanie, czy po ustanowieniu na rzecz Wnioskodawczyni służebności mieszkania przez jej córkę pozostającą w związku małżeńskim z obowiązującą wspólnotą majątkową, Wnioskodawczyni będzie zwolniona w całości z obowiązku zapłaty podatku od nieodpłatnego nabycia prawa służebności mieszkania na podstawie art. 4a ust. 1 pkt 1 oraz ust. 4 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn?

Zdaniem Wnioskodawczyni, ustanowienie na jej rzecz, tj. na rzecz osoby wymienionej w zamkniętym katalogu osób określonych w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, służebność mieszkania, którego wartość jest wyższa niż kwota zwolniona od podatku, przez córkę pozostającą w związku małżeńskim, w którym obowiązuje wspólnota majątkowa, jest zwolniona w całości od podatku.

DKIS uznał stanowisko Wnioskodawczyni za prawidłowe i wskazał, że zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 6 ustawy o podatku od spadków i darowizn – podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności. Stosownie do art. 5 tej ustawy – obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. W myśl art. 6 ust. 1 pkt 8 tejże ustawy – obowiązek podatkowy powstaje – przy nabyciu w drodze nieodpłatnej służebności, renty oraz użytkowania – z chwilą ustanowienia tych praw. Stosownie do treści art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn – opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 9.637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej. Na podstawie art. 14 ust. 1 powyższej ustawy – wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Art. 14 ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn stanowi, że zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. Zgodnie z art. 14 ust. 3 pkt 1 tej ustawy – do grupy I podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów.

Jak z powyższych przepisów wynika, ustanowienie nieodpłatnej służebności co do zasady podlega przepisom ustawy o podatku od spadków i darowizn. Natomiast stosownie do przepisu art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn – zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4.

Zgodnie z art. 244 § 1 KC – służebność jest ograniczonym prawem rzeczowym. W myśl art. 245 § 1 KC – z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia (art. 245 § 2 KC).

Zgodnie z art. 296 KC – nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista).

W myśl art. 297 KC – do służebności osobistych stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych z zachowaniem przepisów rozdziału niniejszego (tj. rozdziału II).

W świetle art. 285 § 1 KC – nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa).

Źródłem powstania służebności (ograniczonego prawa rzeczowego) jest co do zasady czynności prawna (umowa), stanowiąca wynik uzgodnień stron i w takim przypadku, jeżeli umowa ta jest zawierana w formie aktu notarialnego dla skorzystania ze zwolnienia, o którym mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, nie ma wymogu złożenia naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych. Tak samo, takiego wymogu nie ma, gdy służebność ustanawiana jest na podstawie jednostronnego oświadczenia woli składanego w formie aktu notarialnego.

Z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn wynika, iż jednym z warunków skorzystania ze zwolnienia, jest zgłoszenie przez osoby objęte zwolnieniem właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego nabycia rzeczy lub praw majątkowych w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Obowiązek nie obejmuje przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron (art. 4a ust. 4 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Mając na uwadze powyższe, DKIS stwierdził, że ustanowienie nieodpłatnej służebności osobistej (mieszkania) przez córkę Wnioskodawczyni na jej rzecz, tj. osoby wymienionej w zamkniętym katalogu określonym w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, będzie korzystać ze zwolnienia podatkowego na podstawie art. 4a powołanej ustawy. Bez wpływu na niniejsze rozstrzygnięcie pozostaje fakt, że zawierając przedmiotową umowę ustanowienia nieodpłatnej służebności osobistej (mieszkania) na rzecz Wnioskodawczyni (matki), córka pozostaje wraz z mężem we wspólności majątkowej małżeńskiej. Okoliczność ta wywiera bowiem skutki jedynie w sferze prawa rodzinnego, gdyż stosownie do art. 37 § 1 pkt 1 Kodeks rodzinny i opiekuńczy – zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków. W art. 37 § 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – ustawodawca postanowił, że jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna. Jednakże, co wynika z § 2 omawianego przepisu – ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Z zacytowanych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że zgoda małżonka niezbędna jest dla stwierdzenia ważności jednostronnej czynności dokonanej przez drugiego małżonka, w przypadku gdy prowadzi ona do ustanowienia nieodpłatnej służebności mieszkania objętego wspólnością majątkową małżeńską. Z faktu tego nie można jednak wywodzić, że wyrażając taką zgodę drugi z małżonków również staje się stroną tej czynności.

Podsumowując DKIS podkreślił, że z uwagi na fakt, że w przedmiotowej sprawie nabycie ograniczonego prawa rzeczowego (nieodpłatnej służebności osobistej – mieszkania) nastąpi na podstawie umowy zawartej wyłącznie pomiędzy Wnioskodawczynią (nabywcą prawa) a jej córką, to w sytuacji gdy mąż córki Wnioskodawczyni wyrazi zgodę, o której mowa w art. 37 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na ustanowienie ww. służebności, nabycie to skorzysta ze zwolnienia przewidzianego w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. W takim przypadku nie wystąpi zatem obowiązek zapłaty podatku od spadków i darowizn w związku z zawarciem ww. umowy. Natomiast, w związku z faktem, iż opisana we wniosku umowa ustanowienia służebności zawarta zostanie w formie aktu notarialnego, na Wnioskodawczyni nie będzie ciążył również – stosownie do zapisów art. 4a ust. 4 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn – obowiązek zgłoszenia nabycia ww. prawa właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.

 

 

Wróć do spisu treści serwisu